کار با خاک رس، چه با استفاده از چرخ سفالگری باشد و چه به شیوه هنرمندان قدیمی با استفاده از دست، علاوه‌بر لذت‌بخش‌بودن، راهی است برای مراقبه و رسیدن به آرامش. چه کسی است که مجذوب تماشای فرآیند پیچیده ساخت سفال نشده باشد؟ شما با آموزش سفالگری به‌راحتی می‌توانید وارد یکی از برجسته‌ترین شاخه‌های هنرهای تجسمی شوید. هنری که خلق آثار زیبا و کارکردی را امکان‌پذیر می‌کند. هرچند سفالگری در طی قرن‌ها تکامل یافته است، اما فرآیند اولیه ساخت سفال همان چیزی است که اجداد ما دنبال می‌کردند؛ و این یعنی شکل‌دادن به گل برای رسیدن به وسیله‌ای دوست‌داشتنی و مفید.
به‌علاوه، مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۰ توسط مجله آمریکایی سلامت عمومی منتشر شد نشان داد، داشتن یک سرگرمی خلاقانه مانند ساخت سفال می‌تواند برای سلامت روحی و جسمی شما مفید باشد. آن‌ها به این نتیجه رسیدند که درگیر‌شدن با ساخت اشیا با استفاده از هنر، با برانگیختن خلاقیت، روحیه افراد را بالا می‌برد و آن‌ها را به خودشان نزدیک‌تر می‌کند. اگر دنبال راهی برای آموزش سفالگری هستید، تا آخر این مقاله با ما همراه شوید، چون ضمن آموزش گام‌به‌گام سفالگری، در آخر یکی از مؤثرترین و راحت‌ترین راه‌های افزایش مهارت در سفالگری را به شما معرفی خواهیم کرد.
آنچه می‌خوانید
سفال چیست؟
آموزش سفالگری با این سوال ساده اما کلیدی آغاز می‌شود، سفال چیست؟ در پاسخ باید بگوییم به اشیایی که از ترکیب مواد خام طبیعی مانند خاک رس و مواد معدنی خاکی با آب ساخته می‌شوند و شکل می‌گیرند سفال می‌گویند. بعد از شکل‌گیری، بدنه رسی در یک کوره با دمای بالا پخته می‌شود تا سخت و در برابر حرارت مقاوم شود. تکنیک‌های سفالگری متعدد هستند و روش‌های مختلفی برای ایجاد اشیا سفالی کاربردی و زینتی وجود دارد. خوشبختانه سفالگری هم با چرخ و هم با دست امکان‌پذیر است و آموزش سفالگری با دست و آموزش سفالگری با چرخ هرکدام راه‌های مختلفی را برای بروز خلاقیت پیش روی شما می‌گذارند.
سفالگران از چرخ سفالگری و تکنیک‌های آن برای ایجاد سفال متقارن استفاده می‌کنند. همچنین گروهی از هنرمندان، با استفاده از تکنیک‌های دست‌ساز مانند فتیله‌ای، پینچ، ورقه‌ای و گهواره‌ای ظروفی بی‌نظیر خلق کرده‌اند. صنایع دستی ایران نمونه‌های ناب و بی‌نظیری از این هنر را در خود جا داده است و سفال‌های یافته شده از تپه‌های سیلک کاشان گواهی بر قدمت سفالگری ایرانی هستند.
آشنایی با ابزار و مواد اولیه مورداستفاده برای سفالگری
راه‌اندازی یک استودیو سفالگری در خانه نیازمند تلاش و داشتن دانش اولیه از متریال موردنیازتان است. برای آموزش سفالگری شما باید اطلاعات مناسبی از انواع کوره‌های برقی و گازی و نوع اتصالات آن‌ها کسب کنید. در مورد تکنیک کارتان و اینکه آیا سفالگری را با چرخ می‌خواهید انجام دهید و یا در ابتدا سفال دست‌ساز را ترجیح می‌دهید، تصمیم‌گیری کنید. ما در ادامه مواد اولیه موردنیاز برای سفالگری را مرور می‌کنیم.
چرخ سفالگری
اختراع چرخ سفالگری پیشرفتی مهم در تولید سفال بود. چرخ‌ها به سفالگران اجازه می‌دهند تا از محدودیت‌های کار با دست فراتر بروند و قطعاتی با تقارن شعاعی ایجاد کنند. چرخ سفالگری در دو نوع برقی و دستی وجود دارد که با توجه به نیازتان می‌توانید آن را تهیه کنید. البته برای ساخت سفال با دست به این ابزار نیاز نخواهید داشت، چون در این شیوه، تنها به خاک رس، دستانتان و چند ابزار ساده نیاز دارید.
کوره‌ها
کوره‌های سفالگری، ظرف سفالی شما را از یک شی شکننده و نفوذپذیر، به شیئی سخت و نفوذناپذیر (سرامیک) تبدیل می‌کنند. کوره‌ها ممکن است گازی یا برقی باشند. استفاده از کوره‌های برقی برای استودیوهای خانگی و حرفه‌ای به‌دلیل سهولت در نصب و راه‌اندازی رواج بیشتری دارد. البته سرمایه‌گذاری برای خرید این وسیله کاملاً به انگیزه و هدف شما از آموزش سفالگری بستگی دارد. چراکه برخی از ظروف سفالی‌ای که ساخته‌اید را می‌توانید در دمای هوا کاملاً خشک کنید، اما بیشتر کارهای ساخته‌شده با خاک رس، برای رسیدن به کمال و ماندگاری، به پخت در کوره نیاز دارند.
خاک رس
خاک رس بدون شک بخش مهمی از فرآیند ساخت سفال را تشکیل می‌دهد. خاکی ریزدانه، که به اشکال مختلفی وجود دارد و پس از ترکیب با آب، به‌راحتی می‌توان آن را شکل داد. خاک رس از غلظت‌های مختلفی از مواد معدنی، ماسه و سایر اجزای خاک تشکیل‌شده است و بسته به ترکیب و اندازه ذرات آن در طیف وسیعی از رنگ‌ها و بافت‌ها موجود است. اگر غلظت اکسید آهن خاک رس بالا باشد، به رنگ‌های قرمز و نارنجی تمایل پیدا می‌کند و درصورتی‌که آهن نداشته باشد، رنگ آن به خاکستری یا سفید نزدیک می‌شود. بااین‌حال در آموزش سفالگری شما با سه نوع خاک رس مواجه می‌شوید، خاک سفالگری نسوز، سنگ نما و پورسلین یا پرسلان که در ادامه آن‌ها را معرفی می‌کنیم.
خاک سفالگری نسوز
این نوع خاک که در طبیعت هم بسیار یافت می‌شود، شکل‌پذیری بالایی دارد و کار با آن بسیار راحت است. به دلیل وجود درصد بالای آهن و مواد معدنی، در رنگ‌های قرمز، نارنجی، زرد و خاکستری روشن دیده می‌شود. خاک سفالگری نسوز به‌راحتی قالب‌گیری می‌شود. ازآنجایی‌که ظروف سفالی ساخته‌شده با این خاک، متخلخل و نفوذپذیر هستند برای نگهداری مایعات مناسب نیستند. البته این مشکل با لعاب‌دادن آن‌ها برطرف می‌شود. اگر در ابتدای راه آموزش سفالگری قرار دارید، شاید لعاب دادن برایتان کمی دشوار باشد.
خاک سفالگری سنگ نما
ازآنجایی‌که خاک‌های سفالگری سنگ نما دمای پخت، جذب آب و درصد انقباض متفاوتی دارند، می‌توان از آن‌ها برای چندین منظور استفاده کرد. ظروف سفالی سنگ نما، به‌دلیل سخت و محکم‌بودن برای استفاده‌های مختلف مثل ظروف خوراکی بسیار مناسب هستند. این نوع خاک رس از رایج‌ترین خاک‌های مورداستفاده سفالگران است. درنتیجه اگر در آموزش سفالگری مبتدی هستید، این خاک رس گزینه مناسبی است. همچنین این خاک رس در طیف رنگی قهوه‌ای تیره و سفید موجود است.
خاک سفالگری پورسلین یا پرسلان
ظروف سفالی ساخته‌شده با این خاک، از باکیفیت‌ترین محصولات سفالگری محسوب می‌شوند. بااین‌حال کار با آن کمی سخت است و در مسیر آموزش سفالگری با خاک پرسلان به زمان و چندین جلسه تمرین نیاز دارد. این خاک مرغوب، از ذرات ریزی تشکیل‌شده است که آن را برای ساخت آثار ظریف مناسب می‌کند، همچنین رنگ آن سفید و نیمه شفاف است.
لعاب
زمانی که شی شما به مرحله چرم سخت رسیده باشد، لعاب‌ها روی خاک رس اعمال می‌شوند. چرم سخت اصطلاحی است که برای توصیف سفال، زمانی که خشک شده و قابل جابه‌جایی است اما همچنان شکل‌پذیر است به کار می‌رود. لعاب‌ها که از ترکیب سیلیس و مواد معدنی ساخته‌شده‌اند، سطح خاک رس را تقویت کرده و سفال را ضد آب می‌کنند.
نحوه ساخت سفال در خانه در ۷ مرحله
قبل از شروع آموزش سفالگری، باید در خانه، یک فضای کار مناسب را برای کار در نظر بگیرید و تجهیزات لازم برای کارتان را در آن محیط جمع‌آوری کنید. هنگامی‌که تمام مواد، ابزار سفالگری و تجهیزات ضروری را در اختیار داشته باشید، می‌توانید در خانه به‌راحتی شروع به ساخت سفال کنید. بهتر است مکانی که انتخاب می‌کنید تهویه مناسب داشته باشد تا مشکلات تنفسی برایتان ایجاد نشود.
اولین قدم در آموزش سفالگری، تعیین نوع سفال
قبل از شروع به کار باید تصمیم بگیرید که آیا قطعه سفالی شما تزئینی است و قرار است روی میز یا قفسه قرار بگیرد، یا اینکه یک سفال کاربردی است و می‌خواهید به‌عنوان ظرف غذا استفاده شود. هنگامی‌که بدانید چه چیزی را می‌سازید، می‌توانید نوع خاک رس و لعاب مناسب را برای استفاده انتخاب کنید. درهرصورت، مطمئن شوید که از مواد ایمن برای ساخت ظرف غذا استفاده می‌کنید.
دومین قدم آموزش سفالگری، شکل دادن به قطعه
روش‌های مختلفی برای تبدیل خاک رس خام به یک قطعه سفال وجود دارد. اگر آموزش سفالگری با دست را شروع کرده‌اید، روش پینچ (فشاری) ساده‌ترین شیوه ساخت سفال برای شماست. خیلی ساده یک توپ از گل سفال درست می‌کنید و با فشار دادن، در آن حفره ایجاد می‌کنید و فرمی شبیه کاسه می‌سازید. همچنین می‌توانید گلدان، فنجان، بشقاب و سایر ظروف را با پیچاندن نوارهای نازکی از خاک رس نورد‌شده روی یکدیگر بسازید. به این شیوه روش فتیله‌ای و یا کویل می‌گویند. درنهایت هنگامی‌که آماده شدید تا سفر سفالگری خود را ماجراجویانه دنبال کنید، می‌توانید با حذف بخش‌های کوچک خاک رس، نقش‌هایی ظریف روی سطح قطعات خود ایجاد کنید.
سومین قدم، استفاده از چرخ سفالگری
در آموزش سفالگری با چرخ، پرکاربردترین وسیله چرخ سفالگری است. مدل‌های قدیمی‌تر چرخ سفالگری، با استفاده از نیروی پا کار می‌کنند. مدل‌های جدیدتر برقی هستند و امکان تنظیم سرعت‌های مختلف را فراهم می‌کنند. برای کار با چرخ سفال، ظرفی را به روش کلاف می‌سازند، سپس آن را روی چرخ می‌چرخانند و با دست یا ابزارهای مختلف صافش می‌کنند. این وسیله به شما این امکان را می‌دهد که با کشیدن آرام خاک رس، دیواره‌های ظرف را نازک کنید تا اندازه و شکل آن گسترش یابد.
چهارمین قدم، صاف کردن
هنگامی‌که قطعه شما شکل گرفت، مرحله بعدی در آموزش سفالگری، صاف کردن است. روش‌های مختلفی برای صاف‌کردن سفال وجود دارد. یکی از ابتدایی‌ترین راه‌ها برای این کار، استفاده از یک اسفنج مرطوب است. در این روش با استفاده از اسفنج، درحالی‌که چرخ می‌چرخد، به‌آرامی روی قسمت بیرونی ظرف فشار داده می‌شود. همان‌طور که می‌چرخد، اسفنج به‌آرامی از بالا به پایین کشیده می‌شود. این فرایند تا زمانی که به صافی موردنظرتان برسید، چندین بار تکرار می‌شود. پس از صاف‌کردن، با استفاده از یک سیم می‌توانید، پایه قطعه خود را برش دهید و آن را از چرخ جدا کنید.
پنجمین قدم در آموزش سفالگری، خشک کردن
یکی از مهم‌ترین مراحل در آموزش سفالگری، خشک‌کردن است. هنگامی‌که قطعه شما کاملاً شکل گرفت و صاف شد، باید بگذارید مدتی خشک شود. خاکی که قبل از پختن در کوره، به‌اندازه کافی خشک نشده باشد، به‌راحتی می‌شکند و ساعت‌ها کار شما را از بین می‌برد. برای جلوگیری از این امر، قطعه شما باید حداقل به مدت هفت روز در هوای آزاد خشک شود. زمانی که قطعه شما کاملاً خشک شود، رنگ‌پریده و جامد می‌شود و وقتی آن را لمس می‌کنید هیچ حسی از رطوبت را منتقل نمی‌کند.
ششمین قدم، لعاب‌کاری
هنگامی‌که خاک رس شما به‌صورت استخوانی خشک شد، نوبت به لعاب‌کاری می‌رسد! در این مرحله از آموزش سفالگری، بر اساس نوع خاکی که استفاده کرده‌اید، می‌توانید از میان لعاب‌های مختلف از مخملی مات گرفته تا براق، لعاب موردنظرتان را انتخاب کنید. درواقع لعاب‌های سفالی، پوشش غیرقابل نفوذی هستند که اغلب برای تزئین سفال و ضد‌آب‌کردن آن استفاده می‌شوند. فرآیند کلی لعاب‌دادن سفال به این صورت است که باید ابتدا لعاب خود را مخلوط کنید، سپس آن را روی ظروفی که ساخته‌اید، بمالید و حدود ۲۴ ساعت صبر کنید تا خشک شود. بعدازاینکه لعاب خشک شد باید آن را در کوره قرار دهید تا پخته شود.
هفتمین قدم، قرار دادن در کوره
در آخرین مرحله آموزش سفالگری، قطعه شما در دمایی که طبق درجه‌بندی مخروط خاک رس و لعاب شما تعیین می‌شود، به کوره می‌رود. حرارت کوره بین دمای حدود ۱۰۱۰ درجه سانتی‌گراد تا ۱۳۰۴ درجه سانتی‌گراد می‌تواند متغیر باشد. همچنین فرایند حرارت‌دادن ظرف سفالی شما، می‌تواند از ۱۰ تا ۲۴ ساعت طول بکشد. بعد از طی مراحل بالا، زمان دیدن محصول نهایی شما فرامی‌رسد، که قطعاً یکی از هیجان‌انگیزترین لحظاتی است که می‌توانید در این سفر هنری و خلاقانه تجربه کنید. تبدیل خاک رس خام به یک اثر هنری زیبا به شما احساسی از رضایت و موفقیت را می‌دهد و قطعاً دوست خواهید داشت بارها آن را تکرار کنید.
آموزش سفالگری برای کودکان
یکی از خلاقانه‌ترین فعالیت‌هایی که می‌توانید به کودک خود اجازه تجربه آن را بدهید، سفالگری است. همان‌طور که می‌دانید، بچه‌ها به‌طور طبیعی خلاق و کنجکاو به دنیا می‌آیند. بچه‌ها اغلب پر از انرژی هستند و میل به ابراز وجود دارند و هرچه بزرگ‌تر می‌شوند این میل قوی‌تر می‌شود. آموزش سفالگری برای کودکان یک‌راه عالی برای آن‌هاست تا بتوانند از طریق هنر با جهان ارتباط برقرار کنند. درنتیجه ازنظر روحی شادتر، خلاق‌تر و بیانگرتر خواهند بود.
فواید آموزش سفالگری به کودکان
بچه‌ها در حین کار با خاک رس، از ترکیب‌کردن آن با آب و ساخت گل بسیار لذت می‌برند و ابراز خوشحالی می‌کنند. کار با خاک رس، به بچه‌ها کمک می‌کند تا به‌مرور متوجه شوند که اعمالشان چگونه بر دنیای بیرون و هنری که خلق می‌کنند، تأثیر می‌گذارد. آموزش سفالگری به کودکان به آن‌ها می‌فهماند که باید در مورد کارهایی که می‌خواهند با خلاقیت‌هایشان انجام دهند فکر و برنامه‌ریزی کنند. همچنین ازنظر فیزیکی کار با دست باعث تقویت تاندون‌های دست آن‌ها می‌شود. به‌علاوه با گذشت زمان، کار با خاک به کودکان کنترل حرکتی دقیق‌تری می‌دهد و موجب هماهنگی دست و چشم آن‌ها می‌شود.
چگونه مهارت‌های سفالگری خود را بهبود ببخشیم؟
شاید شما بگویید که آموزش سفالگری کار سختی است و نمی‌توان آن را بدون آموزش حضوری یاد گرفت، اما اکتیک جهان جدیدی از تجربه‌ها را پیش روی شما می‌گذارد که می‌توانید هم به‌صورت آنلاین و هم حضوری از آن استفاده کنید. مربیان با تجربه اکتیک می‌توانند تجربه آنلاین آموزش سفالگری را در اختیار شما قرار دهند تا شما بتوانید در محیط خودتان، آموزش سفالگری را تجربه کنید و با نکاتی که به شما می‌گویند قادر باشید خلاقیت خود را در این عرصه به‌راحتی اجرا کنید و درنهایت حتی بعد از مدت‌زمان نه‌چندان زیادی آثارتان را بفروشید.
بدون دیدگاه، دیدگاه خود را در زیر اضافه کنید!