وقتی ظرفی سفالی را لمس می‌کنیم حس شگفت‌انگیزی به ما دست می‌دهد، چرا که مواد اولیه در سفالگری خاک، آب و آتش از عناصر سازنده جهان است. عناصری که از ابتدای آفرینش وجود داشتند و دارند و اثر عمیقشان را به صورت تجسم یافته در ظروف سفالینی که بر روی میز خانه‌مان یا در موزه‌ها است، حس می‌کنیم. از آن‌جایی که این عناصر در همه زمان‌ها و سرزمین‌ها یافت می‌شده، پس صنعت و هنری است که انسان‌ها از سال‌های دور با آن آشنا هستند، شاید سفال اکنون تنها نقش تزئینی در زندگیمان داشته باشد و بعنوان هنرهای تجسمی شناخته می‌شود، ولی در آن روزگار در پیش بردن زندگی روزمره نقش مهم و کابردی داشته است. سفالگری نشان از شکل‌گیری زندگی اجتماعی و تمدن بشری است، بنابراین داستان‌های بیشماری از گذشته‌های دور در دل خود نهفته دارد. داستان انسان‌هایی که اسمی از آن‌ها شنیده نشده و هرگز قهرمان نبوده‌اند با این همه واقعا زیسته‌اند.
تجربه سفالگری چیزی است که در زندگی معاصر به راحتی نمی‌توان به آن دسترسی داشت، بنابراین پیشنهاد می‌کنیم به سایت اکتیک سری بزنید. اکتیک برای کسانی که تجربه‌گرا هستند، بستر هیجان‌انگیزی برای تجربه‌های تازه، گذران زندگی، کسب مهارت و حتی درآمد است. اگر موافقید برای این‌که داستان‌های خاموش را بشنویم.
آنچه می‌خوانید
سفالگری چیست؟
سفالگری را از نخستین صنایع ساخته دست بشر می‌دانند. خاستگاه آن به روشنی مشخص نیست ولی برخی کاوشگران بر اساس سفال‌های کهن یافت شده، آن را متعلق به سرزمین باستانی سومر می‌دانند، البته در جیرفت نیز به تازگی یافته‌هایی را پیدا کردند که نظریه سرزمین سومر را دچار تردید می‌کند. اگر بخواهیم تعریف کلی از سفالگری بگوییم، سفالگری ساختن ظروف با گِل است که به آن ظرف ساخته شده، سفال می‌گویند. انسان‌های روزگاران دور، از موقعی‌که نسبت به شرایط زندگی خود و ادامه بقا آگاهی بیشتری پیدا کردند، به فکر افتادند که آب و غذای روزانه خود را ذخیره کنند. این‌گونه می‌گویند که در اینجا کم‌کم به ساخت ظرف‌های گلی با ترکیب موادی همچون خاک، آتش و آب که در بستر زندگی‌شان به وفور یافت می‌شد، پرداختند. در میان این ظروف سفالی که از قدیمی‌ترین ساخته‌های دست انسان است، کوزه‌‌ها و پیاله‌ها از معروفترین و کاربردی‌ترین سفالینه‌ها بودند.
انسان روزگاران دور، روزی از روزها در حال قدم زدن در دشت‌ها و جنگل‌ها بود که ناگهان به چشمانش رنگ سُرخی تابید، نزدیک رفت تا منشا سرخی را پیدا کند، وقتی به آن دست زد دید همان گِلی است که همواره در اطرافش دیده است، اسمش را خاک رُس نام نهادند و با سرخی خاک چیزهای زیادی ساختند و قصه‌های بیشماری با رنگ‌های طبیعی بر روی آن‌ها به تصویر کشیدند. قصه‌هایی که گاه خیال‌انگیز بود، گاه قصه‌های اساطیری بود که سینه به سینه گشته‌اند و گویای باورها و اعتقاداتشان بود، گاه مراسم و آیینی به تصویر می‌کشیدند و گاهی جریانات زندگی روزمره، وقایع تاریخی مانند جنگ، مرگ و جابجایی‌ها و … را بازگو می‌کردند. از ویژگی‌های دیگر خاک سرخ داشتن مقادیر زیادی آهن و همین‌طور خاصیت چسبندگی و شکل‌گیری بالایی است، برای همین به راحتی می‌توانستند ظرف‌های سفالی را به هر شکل و کاربردی که می‌خواستند شکل بدهند. در آخر بشر آن روزگاران با سرخی خاک رس قصه‌های ناشنیده بیشمار و تاریخ خاموشی را برای ما به تصویر کشیده است و بیایید با هم به این سفر در زمان ادامه دهیم تا تاریخشان را بشنویم.
چگونه تاریخ گذشته را در سفال ببینیم؟
از آن‌جایی‌که مواد اصلی تشکیل‌دهنده سفالگری از عناصر چهارگانه آتش، آب و مهم‌تر از همه خاک است، برای همین این ساخته‌ها می‌توانند بدون این‌که از بین بروند تا هزاران سال ماندگار بمانند و تاریخی را با خود از زمانی به زمان جدیدتر ببرند. برای همین ظروف سفالین از مهم‌ترین دست‌ساخته‌های بشری است که با مطالعه تصاویر برروی آن‌ها و تشخیص قدمت و ابعاد آن نسبت به فرهنگ، تمدن و حتی شرایط اقتصادی زمانی که در آن خلق شده است، پی برد. باستان‌شناسان اعتقاد دارند که بدون بررسی نقش‌‌های حک شده بر سفالینه‌ها، تاریخ چگونگی پیدایش خط نیز امکان‌پذیر نبود. با گذشت زمان و همزمان با پیشرفت زندگی بشر، سفالگری نیز همین‌طور کامل‌تر شد و هنرمندان سفالگر با ظرافت و درایت بیشتری ظروف را می‌ساختند و تصاویر آن را خلق می‌کردند. بنابراین داستان‌ها، تاریخ‌ها و اطلاعات بیشتری را می‌توانند به ما ارائه دهند.
الان فرصت مناسبی است که درباره تاریخ شکل‌گیری و اختراع سفالگری بیشتر بدانیم!
تاریخ شکل‌گیری سفالگری
تاریخ آغاز سفالگری و ساخت سفالینه‌ها به زمانی برمی‌گردد که انسان‌ها در دشت‌ها ساکن شدند. وقتی انسان یکجانشین شد، روستا‌ها به صورت ابتدایی شکل گرفتند و برای نگه‌داری بلندمدت از غذاها و آب نوشیدنی روزانه خود نیاز به چیزی ظرف‌مانند داشتند که غذا و آب را در آن بگذارند و از آن‌جایی‌که گِل خاصیتی فاسد نشدنی دارد و ماده‌ای است که به وفور یافت می‌شود، برای ساخت ظروف به سراغ این ماده رفتند. البته بعضی بر این عقیده‌اند که سفالگری برگرفته از سبد بافی است. به باور آن‌ها گِل‌های کف سبدهای گیاهی پس از خشک شدن، بر آتش قرار گرفتن و سوختن چوب‌های سبد، الهام بخش سفال‌سازی بوده است. وقتی سفال‌های ابتدایی که دست‌ساز بودند را لمس می‌کنیم و خشن بودن آن را حس می‌کنیم و شن و گیاهان خردی که باعث چسبندگی آن‌ها می‌شده است را در آن ظروف می‌بینیم، می‌توانیم باور کنیم که سبدبافی الهام‌بخش سفالگری بوده است.
چگونگی فرایند تحول ساخت ظروف سفالی
در سفالگری ابتدا با روش‌های مختلف با دست ظرف‌ها و مجسمه‌ها را می‌ساختند. بعد از مدت زمانی یعنی حدود ۴هزار سال قبل از میلاد، انسان چرخ سفالگری را اختراع کرد که باعث شد ساخت ظروف سفالی سریع‌تر و آسان‌تر پیش برود. چرخ سفالگری امروزه در همه جا دنیا استفاده می‌شود و در اندازه و جنس‌های مختلف وجود دارند.
تجربه سفالگری : از ابزارهای سفالگری چه می‌دانیم؟
سفالگری چه با دست انجام شود چه با چرخ سفالگری، نیاز به یک سری ابزار ضروری دارد.
چاقوی سفالگری، مشته، ابزار حلقه، سیم و تراش، ابزارآلات چوبی سفالگری، اسفنج، قلم‌مو، کاسه، آب، اندازه‌گیر، جعبه و انواع گل رس. در اینجا توضیح مختصری از کاربرد هر ابزاری را با هم مرور می‌کنیم.
- حوله: همراه داشتن یک حوله با جذب بالا در حین کار باعث می‌شود تا با تمیزی بیشتری کار کنیم و گل‌های چسبیده شده به دستمان در حین کار را با آن پاک کنیم.
- سوزن سفالگری: سوزن بلندی است با دسته پلاستیکی یا چوبی که برای برش دادن گل، ایجاد نقش و خط بر سفال استفاده می‌کنیم.
- سیم قطع‌کننده: سیمی است که به انتهای دو سر آن چوب وصل شده که برای بریدن حجم زیاد گل و همین طور جدا کردن ظرف ساخته شده از چرخ سفالگری استفاده می‌شود.
- چاقوی سفالگری، حلقه، سیم و تراش: این‌ها ابزاری هستند که برای تزئین و ایجاد نقش بر ظرف‌ها استفاده می‌شود.
- مشته: هنگام کار با چرخ سفالگری از این ابزار برای صاف کردن گل و شکل دادن به ظرف استفاده می‌شود.
- ابزارآلات چوبی سفالگری: انواع مختلف کاردک هستند.
- اسفنج: این ابزار برای جذب آب کاربرد زیادی دارد.
- قلم‌مو: برای رنگ کردن سفال بعد از خشک شدن و یا برای چکاندن آب در نقاط مورد نظر ظرف در حال ساختن.
- کاسه و آب: کاسه پر از آب در هنگام کار کردن یکی از ضروری‌ترین ابزار در حین کار است. چرا که باید دائم با نم‌دار کردن دستانمان، گل را نیز نرم کنیم تا بتوانیم از دست خود پاک کنیم.
- اندازه‌گیر: وسیله‌ایی برای اندازه‌گیری دقیق ظروف است.
- جعبه: برای نظم دادن به ابزار نیاز به جعبه‌ایی وجود دارد تا در آن نگاه‌داری شوند تا آسیب نبینند.
هنر یا صنعت؟
شاید گاهی این سوال به ذهنمان بیاید که آیا سفالگری هنر است یا صنعت؟ چرا گاهی می‌گوییم هنر سفالگری؟ و گاهی صنعت سفالگری؟ تا بحال به این فکر کرده‌اید شاید بتواند هر دوی این‌ها باشد؟ هنری که کارکرد صنعتی دارد، هنری که هم می‌تواند بیانگری داشته باشد و خیالی را به تصویر بکشد و هم کاربرد داشته باشد. هنری که هم با دست آفریده می‌شود هم می‌تواند با ابزار صنعتی تولید و خلق شود. به طور مثال وقتی ظروف سفالینی به شکل مجسمه‌ایی ساخته می‌شود هم کاربرد روزمره خود را دارد و هم نشان از نوع جهان‌بینی سفالگر به دنیای پیرامونش است و با فرم و شکل آن می‌خواهد اندیشه خود را شکل دهد. سفالگری هنر و صنعتی است که با موادی از دل همین زندگی ساخته و پرداخت می‌شود. موادی همچون خاک و آب و آتش، پس سفالگری تنها هنر نخبگان نیست، بلکه هنری است برآمده از دل زندگی، هنری که در خدمت همه انسان‌هاست و هر انسانی می‌تواند آن را تجربه کند و اثری را تجسم بخشد و خلق کند.
خوب است که در این مرحله سری بزنیم به هنر سفالگری در ایران!
هنر سفالگری در ایران
هنر سفالگری در ایران و یا به اصطلاح دیگر کوزه‌گری در تاریخ ایران سال‌های زیادی است که آغاز شده است و سابقه درخشانی دارد. با توجه به جغرافیای ایران که در واقع به گونه‌ای راه ارتباطی بین شرق و غرب بوده است، در هر قسمت ایران و در تمام زمان‌ها درگیر سفالگری و ساخت سفال بوده‌اند. در ۴ منطقه ایران، سفالگری را از زمان باستان آغاز کرده‌اند، در قسمت‌های غرب کوه‌های زاگرس و نواحی لرستان، همین طور جنوب دریای خزر یعنی در استان‌های مازندران و گیلان، نواحی آذربایجان و استان‌های کرمان و سیستان و بلوچستان و همین‌طور نواحی کویری ایران که قدمت ساخت سفال این منطقه حدودا به ۸هزار سال پیش از میلاد برمی‌گردد.
تصاویری که بر سفالینه‌های نواحی مختلف ایران یافت شده، تصویر پرندگان، حیوانات وحشی است که با رنگ سیاه بر سفال نقش بسته‌اند. همین‌طور بر روی ظروف سفالینی که از سیلک به‌دست آمده تصاویری از بز کوهی، اسب، خورشید و اشکال هندسی زیاد دیده می‌شود.
چرا می‌خواهیم سفالگری را تجربه کنیم؟
بهتر است اول از خود بپرسیم تجربه کردن کارهای جدید چه چیز در زندگی ما را می‌خواهد تغییر دهد؟ من می‌گویم می‌توانیم شکل جدیدی از زندگی را تجربه کنیم، می‌توانیم به چیزهای نو بیاندیشیم، می‌توانیم هنر را به زندگی بدل کنیم، می‌توانیم بیشتر و بیشتر از تمام لحظات زندگی خود لذت ببریم. بیایید از تجربه سفالگری با هم بگوییم: وقتی خاک رس را لمس می‌کنیم روحمان تازه می‌شود، می‌توانیم با گل رس به هر فرمی که می‌خواهیم برسیم و هر حسی را بیان کنیم و همین می‌تواند باعث شود تا اضطراب‌هایمان کم‌تر شود. خلق اثر هنری می‌تواند اعتماد بنفسمان را زیاد کند. گل سفال برای پوستمان نیز مفید است. سفالگری می‌تواند ورزشی برای هماهنگی ذهن و بدنمان باشد و باعث بالاتر رفتن تمرکزمان شود. در آخر کلام تجربه نو برای ما اندیشه نو به ارمغان می‌آورد.
بدون دیدگاه، دیدگاه خود را در زیر اضافه کنید!