برای نخستین بار مردمان نواحی سومر ابتدایی و جیرفت اقدام به ساخت ظروف با خاک رس کردند. این ظروف در ابتدا دارای نقاشی روی سفال نبودند. بلکه بدون نقاشی، شامل یک گلوله گلی با سوراخی در وسط و یا رشته‌هایی مارپیچ و لایه‌لایه روی هم بودند. این ظروف پس از آماده‌سازی زیر نور خورشید گذاشته می‌شدند تا خشک شوند و اکثراً مصرف کاربردی برای ذخیره آب و غذا داشتند. سال‌ها زمان لازم بود تا بشر اولیه به فکر حک کردن نقوش تزئینی یا آیینی روی این ظرف افتاد. این نقوش ابتدا کاملاً هندسی و یا به شکل خطوطی موازی نقاشی می‌شدند. اما به تدریج خطوط به شکل اشکال شدند و جنبه روایتگری به خود گرفتند. به‌طور مثال مردمان یونان علاقه داشتند تصاویری روایتگر از زندگی روزمره خود یا داستان‌هایی از خدایان و الهگان یونانی را روی سفال‌ها نقش ببندند.
به‌هرحال با پیشرفت جوامع نیز سفالگری و نقاشی روی سفال نیز مانند هر هنر دیگری دچار تغییرات و تحولاتی شد. آنچه امروز با نام نقاشی روی سفال می‌شناسیم، اغلب دارای وجه زیباشناسانه و تزئینی است. همچنین امروز کاربرد سفال از حالت صرفاً کاربردی به حالت تزئینی و دکوراتیو و یا هر دو کاربرد به‌صورت توامان نیز بدل شده است. نقاشی روی سرامیک، نقاشی زیرلعابی و… نیز از مفاهیمی است که امروز بسیار مورد توجه افراد و هنرمندان و صنعتگران سفالگری قرار گرفته است. در این مطلب اکتیک سعی کرده تا شما را با گزینه‌هایی در باب نقاشی روی سفال آشنا کند. پس با ما و تجربه هنر با اکتیک همراه باشید و اگر مطلب پیش‌رویتان را پسندید، ما را به دوستانتان نیز معرفی کنید. قبل از ادامه، چند تجربه نقاشی روی سفال از میزبان‌های اکتیک ببینید و اگر خواستید همین حالا امتحانش کنید:
آنچه می‌خوانید
تفاوت سفال و سرامیک چیست؟
همان‌طور که گفتیم سفال ترکیبی از خاک ثانویه یعنی رُس و آب است. ظروف سفالی با ترکیب این خاک با مقداری آب به دو شیوه دستی و یا با چرخ سفالگری ساخته می‌شوند. برای خشک شدن یا به اصطلاح پختن این ظروف سفالی نیازی به حرارت فوق‌العاده بالا و کوره‌های پیچیده سفالگری نیست. بلکه کوره‌های ساده کارگاهی با درجه حرارت پایین‌تر از ۶۰۰ درجه سانتیگراد نیز می‌تواند به راحتی این ظروف را پخته و آماده کند.
اما در سمت دیگر سرامیک‌ها متشکل از خاک اولیه شامل ترکیباتی پیچیده از کائولن، کوارتز، سیلیس و خاک استون ور وجود دارد. کار با آنها کمی پیچیده‌تر است ولی در عوض تنوع بسیار بالایی را پوشش می‌دهد. سرامیک‌ها نیز گونه‌ای از سفال‌ها هستند، با این تفاوت که ماده اولیه آنها دوغابی شکل بوده و چسبندگی کمتری نسبت به خمیر سفال دارند. به همین دلیل باید با تکنیک قالب‌گیری در قالب‌های مخصوص ریخته شوند و سپس در کوره‌های ویژه با حرارت بسیار بالا قرار بگیرند. حرارتی در حدود ۱۶۰۰ درجه سانتیگراد لازم است تا سرامیک‌ها به‌درستی پخته شوند.
لعاب در سفال و سرامیک
محصولات سفالی و سرامیکی هر دو به‌شکل لعاب‌دار و یا بدون لعاب ارائه می‌شوند. لعاب در واقع پوششی است که روی محصولات سرامیکی و یا سفالی وجود دارد. این پوشش علاوه‌بر زیبایی باعث استحکام و عمر بیشتر این محصولات نیز می‌شود. لعاب‌ها انواع مختلفی دارند و براساس فرمولاسیون خاص خود دارای بافت و رنگ‌هایی متفاوت هستند. اصلی‌ترین دسته‌بندی لعاب‌ها شامل قلیایی، سُربی و بوری می‌شود. همچنین لعاب‌هایی مانند فلدسپات، خاکستر و سرب از معروف‌ترین لعاب‌ها برای ظروف سفالی و سرامیکی به حساب می‌آیند. نقاشی روی سفال از شیوه‌هایی است که همزمان با لعاب روی سطح سفال و سرامیک ایجاد می‌شود. اما مهم‌ترین تفاوت لعاب بین سفال و سرامیک چیست؟
تفاوت سفال و سرامیک
در جواب این سوال باید گفت وجود آهن در خاک رُس باعث می‌شود لعاب در سفال نیز تیره‌تر و با تنالیته‌ای رو به قرمز به نظر برسد. در مقابل لعاب محصولات سرامیکی شفاف، نسبتاً درخشان و بدون تُن قرمزی است. برای لعاب‌کاری محصولات سرامیکی و سفالی هر دو باید در دمای معینی حرارت داده شوند. در این مرحله باید دقت زیادی شود، زیرا حرارت بیش از اندازه باعث سوختن لعاب‌ها خواهد شد.
پیشنهاد خواندنی: تمام و کمال درباره ابزار سفالگری
چند نمونه تکنیک برای نقاشی روی سفال
در اینجا شما را با چند شیوه نقاشی روی سفال با لوازم ساده و ارزان قیمتی که معمولاً در دسترس همه هستند، آشنا می‌کنیم. مراحل زیر را دنبال کنید.
روش آماده سازی برای نقاشی روی سفال
۱. ظرف سفالین خود را آماده کنید. برای آماده‌سازی ظرف سفالی ابتدا باید روی آن را با یک سمباده نرم صاف و صیقلی کنید و بعد ظرف را با آب سرد بشویید.
۲. بگذارید تا ظرف کاملاً خشک شود.
۳. سپس یک لایه چسب چوب روی سطح ظرف بمالید و بگذارید تا خشک شود.
۴. حالا دوباره سطح آن را با سمباده نرم بسابید. چسب چوب کمک می‌کند تا رنگ‌ها به خورد سفال نروند.
انداختن طرح مورد نظر روی سفال
طرح مورد نظر خود را به سه شیوه می‌توانید روی سفال بیندازید.
- نخست به‌صورت دستی و بداهه که در این روش از یک مداد نرم می‌توانید استفاده کنید.
- در شیوه دوم می‌توانید طرح را روی یک کاغذ کالک یا پوستی کپی کنید، سپس از پشت روی سطح سفال قرار دهید و روی خطوط طرح دوباره مداد بکشید. در این روش که به گرته برداری نیز معروف است، طرح مورد نظر شما روی سفال منتقل می‌شود. همچنین می‌توان با سوزن تیزی دورگیری طرح را سوراخ سوراخ کرد. سپس آن را روی ظرف گذاشت و یک بقچه کوچک پر از گرده خاکستر را روی آن مرتباً زد. نقش روی ظرف کپی خواهد شد. بسیاری از طراحان نقاشی روی سفال از این روش استفاده می‌کنند.
- همچنین می‌توانید از کاغذ کاربُن نیز استفاده کنید. کار کپی کردن با این کاغذها بسیار راحت است و طرح شما به راحتی روی ظرف مورد نظر کپی خواهد شد.
نقاشی روی سفال را با چه رنگی آغاز کنیم؟
برای نقاشی روی سفال بدون رفتن به کوره، شما می‌توانید از رنگ‌های متنوع گواش و اکریلیک استفاده کنید. بدین منظور از حلال رنگ‌ها یعنی آب برای رقیق شدن آنها استفاده کنید و سپس با قلمو روی ظرف یا شئی موردنظر سفالی خود نقاشی و رنگ‌آمیزی کنید. اکریلیک رنگ جذابی است که جلوه‌ای درخشان دارد و شاید بیش از رنگ گواش برای نقاشی روی سفالمناسب باشد. این رنگ دارای پرایمر نیز هست. پرایمر را قبل از اینکه نقاشی با اکریلیک را شروع کنید روی سطح سفال بزنید. این ماده باعث می‌شود تا رنگ به خورد سفال نرود. همچنین پرایمر خاصیت ضدآب نیز دارد.
به این نکته توجه کنید که بهتر است رنگ اکریلیک را با آب کمی رقیق کنید. زیرا اکریلیک خام علاوه‌بر این که بسیار غلیظ است، ممکن است در برابر آتش خطر آتش‌سوزی به‌بار بیاورد. آب در ترکیب با اکریلیک می‌تواند تا حد زیادی از این خطر احتمالی بکاهد.
برای فیکس شدن رنگ‌ها روی سفال چه باید کرد؟
همان‌طور که می‌دانید حلال رنگ‌هایی مانند گواش و اکریلیک آب است. بنابراین اگر قرار باشد از هیچ اسپری فیکس‌کننده و تثبیت‌کننده‌ای استفاده نکنید، با برخورد قطره‌ای آب رنگ‌ها پخش می‌شوند. بنابراین باید از یک اسپری تثبیت‌کننده رنگ برای فیکس شدن رنگ‌های نقاشی روی سفال استفاده کنید. همچنین می‌توانید به جای فیکساتیو از اسپری تافت مو نیز استفاده کنید.
پیشنهاد خواندنی: درباره سفالگری بدون کوره اینجا بخوانید.
نقاشی روی سرامیک چگونه است؟
نقاشی روی سرامیک هم مانند نقاشی روی سفال ساده است. در این تکنیک از رنگ‌ها با مواد معدنی که معمولاً توسط خود هنرمند ترکیب و ساخته شده، استفاده می‌شود. معمولاً برای نقاشی روی سرامیک از دو تکنیک زیرلعابی و رولعابی استفاده می‌شود. در زیر این دو تکنیک را به‌صورت خلاصه به شما معرفی می‌کنیم.
- در نقاشی زیرلعابی ابتدا با رنگ‌های معدنی نقش مورد نظر روی ظرف خام کشیده شده و بعد از پخته شدن در کوره و ظاهر شدن رنگِ واقعی رنگ‌های معدنی، مجدداً لایه‌ای از لعاب شفاف روی ظرف زده می‌شود. در مرحله آخر ظرف را در کوره می‌گذارند تا لعاب کاملاً پخته شود. در این تکنیک می‌توان از رنگ یا لعاب رنگی برای بک‌گراند نیز استفاده کرد.
- در تکنیک رولعابی، نقاشی روی سرامیک بدین شکل صورت می‌گیرد که ابتدا لعاب روی ظرف زده می‌شود و ظرف به درون کوره می‌رود. سپس روی ظرف آماده با رنگ معدنی نظیر لاجورد یا… نقش مورد نظر کشیده می‌شود. نکته قابل توجه اینکه رنگ‌های معدنی در ابتدا شبیه به خمیر گِلی هستند و باید در کوره پخته شوند تا رنگ واقعی خود را نشان دهند. سپس این ظروف دوباره به درون کوره می‌روند و پس از بیرون آمدن رنگ‌های نقوش نقاشی کاملاً هویدا می‌شود.
باید گفت در هر دو تکنیک نقاشی روی سرامیک، ظروف قابل شست و شو هستند. اما دوام و استحکام مدل نقاشی زیرلعابی بیشتر از مدل رولعابی است.
چند نمونه شیوه نقاشی روی سرامیک را با هم مرور کنیم
دنیای سرامیک و نقاشی روی سفال و سرامیک دنیای گسترده و عجیبی است. امروز انواع تکنیک‌های جدید و نقوش خاص و ویژه، مهمان ظروف و محصولات دکوراتیو سرامیکی شده‌اند. برخی از این محصولات جنبه‌های کاربردی دارند و برخی دیگر به واسطه استفاده از لعاب‌های طلایی لاستر بیشتر دکوری هستند. برخی نیز دارای لعاب‌های سربی سمی هستند و بهتر است در آنها غذایی میل نشود. لعاب‌های ترکدار نیز جز همین گروه هستند زیرا آنچنان بهداشتی نیستند. این ظروف زیبا و البته گران‌قیمت به دلیل استفاده از چنین لعاب‌هایی دکوراتیو بوده و برای تزئینات معماری داخلی خانه‌ها و چیدمان مورد استفاده قرار می‌گیرند.
همچنین برخی از سرامیک آرتیست‌ها اشیایی سرامیکی و با کاربرد کاملاً دکوراتیو می‌سازند. این کارها معمولاً نمایشگاهی هستند و از تکنیک‌هایی مانند زرین‌فام، کاپر مت و نیکید راکو و… استفاده کرده‌اند. این اشیای آرتیستی به دلیل روش خاص و تکنیکی‌شان در پخت کوره‌ای بسیار خاص و گران‌قیمت هستند.
اما در اینجا سعی کرده‌ایم چند نمونه از شیوه‌های جذاب و زیبای نقاشی روی سرامیک را که به سادگی می‌توانید انجام دهید، به شما به‌طور خلاصه معرفی کنیم.
نقاشی روی سرامیک با استفاده از حباب‌های کوچک و بزرگ درهم تنیده
نقاشی روی سرامیک با استفاده از حباب در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است. روش کار ساده است!
- کمی رنگ، آب و مایع ظرفشویی درون یک کاسه بریزید و آنها را مخلوط کنید.
- حالا با یک نی درون مایه فوت کنید تا حباب‌هایی درهم تنیده به وجود بیاید.
- تمام کاسه باید مملو از حباب‌های رنگی شود.
- حالا ظرف مورد نظر خود را به‌صورت اریب درون حباب‌ها فرو ببرید و کمی صبر کنید.
- تمام اطراف ظرف را با همین تکنیک پرنقش کنید.
- حالا اجازه دهید حباب‌ها خشک شوند.
- می‌توانید از حباب‌ها با رنگ‌های دیگر نیز استفاده کنید. هرچند سادگی همیشه زیباترین است!
- در آخر می‌توانید به دلخواه روی سطح ظرف را لعاب شفاف دهید.
پاشیدن رندوم رنگ روی ظرف سرامیکی
- در این روش معمولاً نخست یک لایه رنگ یکدست روی سرامیک می‌زنند و می‌گذارند تا در کوره خشک شود.
- حالا رنگ متضاد مورد نظر را برای تکنیک پاششی در یک کاسه درست کنید.
- یک مسواک یا قلمو را درون رنگ بزنید و با تکنیک پاششی روی ظرف بپاشید.
- می‌توانید جاهایی از ظرف را با یک تکه نوار چسب بپوشانید تا رنگ‌ها با فاصله روی سطح ظرف پاشیده شوند.
- در مرحله بعدی به دلخواه لعاب درخشان یا مات روی ظرف بزنید و آن را به کوره منتقل کنید.
تکنیک ماندالای رنگین
ماندالا به معنای دایره متقارن است. معمولاً برای تکنیک ماندالا از بشقاب‌های گرد بزرگ یا متوسط استفاده می‌شود. در این تکنیک بسیار مهم است که شما با دقت فراوان الگویی هندسی و یا با نقوش سنتی اسلیمی درون بشقاب با کاربُن کپی و یا گرته برداری کنید. سپس با قلموهای مختلف و رنگ‌های متنوع روی تمام خطور مدادی نقطه نقطه بزنید. نگران نباشید! اثر مداد درون کوره از بین خواهد رفت. این تکنیک در حال حاضر یکی از پرطرفدارترین تکنیک‌های رنگ‌آمیزی سرامیک و سفال است.
نقاشی روی سفال سرامیکی با استفاده از اسفنج
شما در این تکنیک می‌توانید به دو روش متوسل شوید:
- نخست اینکه طرح مورد نظر را ابتدا با رنگ‌های مورد علاقه روی سرامیک سفید بکشید و سپس با استفاده از یک اسفنج آن را پخش کنید. در این حالت شما کهکشانی از رنگ خواهید داشت!
- در روش دوم نقاشی روی سرامیک با استفاده از اسفنج باید رنگ‌های رقیق شده را در کنار هم روی یک اسفنج بریزید. سپس با دقت اسفنج را در نواحی خاص ظرفتان که قبلاً مشخص شده، بمالید.
از تکنیک نقاشی روی سفال و سرامیک با استفاده از اسفنج، معمولاً در ظروف لبه‌دار مانند کاسه‌ها، گلدان‌ها و پارچ استفاده می‌کنند. همچنین شما می‌توانید از رنگ‌های تنالیته نیز در این روش استفاده کنید.
اما روش‌های رنگ‌آمیزی و نقاشی روی سفال و سرامیک آنقدر زیاد هستند که در حوصله این مطلب نمی‌گنجند. حتی باید گفت بسیاری از روش‌ها هستند که هنرمند به سلیقه خود و با استفاده از خلاقیت خود به سراغ آنها می‌رود.
شما چه روشی را پیشنهاد می‌کنید؟ آیا می‌توانید یک روش منحصربه‌فرد برای تزئین و نقاشی روی سفال به ما معرفی کنید؟ ممنون می‌شویم که روش پیشنهادی خود را برای ما کامنت بگذارید!
سوالات متداول درباره نقاشی روی سفال
ظروف سفالی بدون لعاب مملو از تخلخل هستند. به همین دلیل تکه‌های ریز غذا و روغن درون آنها فرو رفته و با شستن بیرون نمی‌آید. این باقی‌مانده غذا موجب بوی تعفن و انواع آلودگی و رشد میکروب خواهند شد.
زیرا در این ظروف امکان نشت فلز به مواد غذایی و سمی شدن آنها وجود ندارد.
دو نوع. شما می‌توانید از دو نوع لعاب مات یادرخشان و شفاف استفاده کنید.
بدون دیدگاه، دیدگاه خود را در زیر اضافه کنید!