کاخ گلستان تهران؛ راهنمای کامل بازدیدکنندگان

از هنر سنگ‌تراش‌های اصفهانی تا سلیقه معماران اروپایی؛ کاخی که سال‌های دور در میدان ارگ تهران بنا شد، هر لحظه می‌تواند با چنین الگوهای متفاوتی، غافلگیرانه نمایان شود. کاخ گلستان تهران، چشم و چراغ شاهان قاجار بود و البته با آن‌چه امروز می‌بینیم، یکسان نبود؛ با این‌ وجود کاخ گلستان تهران به عنوان یکی از شکوه‌مندترین مکان‌های دیدنی تهران، از حدود سال ۱۰۰۰ هجری قمری تا امروز پابرجاست و میزبان رویدادهای تاریخی مهمی بوده است. عمارت‌های خیره‌کننده‌‌ای مثل شمس‌العماره، اتاق موزه و …، هر یک با هدفی متفاوت بنا شدند تا تمام نیازهای خاندان سلطنتی را پاسخگو باشند. در حال حاضر، بخش‌های مهم و ارزشمندی از کاخ به‌جا مانده که تماشایش، لذت گذاری چند ساعته در تاریخ است. هزینه ورود به تمام عمارت‌های کم‌نظیر و شگفت‌انگیز کاخ، برای بازدیدکنندگان ایرانی، کمتر از ۵۰۰۰۰ تومان خواهد بود. برای خرید بلیت حضوری یا آنلاین، باید در برابر ویروس کووید ۱۹ واکسینه باشید.

سرگذشت کاخ گلستان تهران

از شمال تا جنوب ایرانِ چهارفصل، پر از نقاطی است که می‌توانند با طبیعت ناب و زیبایشان، ما را غافلگیر کنند. اما جلال و جذابیت این گستره‌ی بی‌نظیر از طبیعت، با آثاری که آبای هنرمندمان به جا گذاشته‌اند، کامل می‌شود. ظاهراً کاخ گلستان، پیش از انتخاب تهران به‌عنوان پایتخت، ساخته شده؛ اما طبیعتاً با این اتفاق، جایگاه به‌مراتب بالاتری برای بنا فراهم شده است. شواهد بر جا مانده، عمر کاخ گلستان را حدود ۴ قرن، نشان می‌دهد و می‌دانیم که بنا، از دوران صفویه تا امروز، بر زمین تهران بر جا مانده است؛ با این وجود، امروز ما تمام آن‌چه در دوران شاه‌عباس صفوی ساخته شد و در حکومت آقامحمدخان قاجار به اوج شکوه رسید را در میان جاهای تاریخی تهران نمی‌بینیم و به‌هر حال باید گذر چهار قرن را در نظر بگیریم. اما با توجه به معماری ستودنی و فضاهای جذابِ برجا مانده، بازدید از کاخ گلستان تهران را به‌شدت توصیه می‌کنیم.

همان‌طور که گفته شد، دستان قاجار بود که  کاخ گلستان تهران را به بالاترین میزان اهمیتش در ایران رساند. جایی که تصمیمات حکومتی، در بنای گلستان به تأیید می‌رسید. علاوه بر این، هنرآموزی هم اهمیت ویژه‌ای به بنای گلستانِ دوران قاجار داده بود و می‌توان از کاخ گلستان آن زمان، به‌عنوان مدرسه معماری و هنر، یاد کرد. گذشته از این‌ها، بنای گلستان تهران، محل زندگی پادشاهان زمان هم بود و در آن ایام، تمام این فعالیت‌ها، به بنا ابهت بیشتری می‌داد. ناگفته نماند که نمای ارگ گلستان، با بازدید شاه قاجار از بناهای اروپایی، کاملاً با معماری اروپا آمیخته شد و دگرگونی‌های زیادی را تجربه کرد.

فضاهای کاخ گلستان؛ آن‌چه امروز از کاخ گلستان تهران بر جا مانده

جدا از فضای کلی کاخ گلستان تهران که به تنهایی می‌تواند دلیلی برای بازدید از آن باشد، عمارت‌ها و سازه‌هایی از دوران متفاوت به جا مانده که هر یک از آن‌ها، حرف‌های زیادی برای گفتن دارند. ابتدای ورود شما به محوطه کاخ، رویارویی با باغ‌های سرسبز و استخرهای بزرگ پر از آب را به همراه دارد؛ اجزائی که جوهر هوای دلپذیر محوطه کاخ گلستان هستند. خیلی زود، ارسی‌های عمارتی، آغازگر آشنایی چشم شما با درخشش‌های کاخ گلستان می‌شوند. با این‌که از همان سردرِ ورودی می‌توان نقش کاشی‌کاری در جذابیت بنا را حدس زد، اما هر چه پیش‌تر می‌روید، جلوه‌های این هنر ستودنی را پررنگ و پررنگ‌تر می‌یابید. در واقع کاشی‌کاری، یکی از مهم‌ترین اجزاییست که هویت کاخ گلستان را معرفی می‌کند و هم در نمای بیرونی و هم داخلی عمارت‌ها و ابنیه، مدام در نظر است. در دنباله متن، نگاهی به فضاهای قابل بازدید در کاخ گلستانِ امروز داریم.

ایوان تخت مرمر

سالخورده‌ترین عمارتی که ظاهراً از زمان کریم خان زند در کاخ گلستان تهران پابرجا مانده، ایوان تخت مرمر است. این بنا که زمانی به دیوان‌خانه و دارالاماره معروف بوده، جلوه درخشانی از آثار هنرمندان ایرانی را به نمایش می‌گذارد و میزبان رویدادهای مهمی مثل تاج‌گذاری پادشاهان قاجار، بوده است. تصویر آینه‌کاری، منبت و مشبک‌کاری، گچ‌بری و نماهای سنگی ایوان مرمر، چشم‌‌ها را خیره می‌کند؛ اما تخت بزرگی که در مرکز ایوان به زحمت هنرمندان سنگ‌تراش اصفهانی با مرمر یزد ساخته شده، چشم و چراغ عمارت است. تخت مرمر را  شش فرشته و سه دیو، به دوش می‌کشند و اطرافش با چند بیت از فتحعلی‌خان صبا در مدح شاه زمان، پوشیده شده است. تخت مرمر با سنگ‌کاری شگفت‌انگیز ستون‌ها، مجسمه‌ها، طارمی‌ها و پله‌هایش، به تنهایی ارزش بازدید از کاخ گلستان تهران را دارد.

بخش اصلی کاخ گلستان تهران

قدم گذاشتن در بخش اصلی کاخ یا کاخ اختصاصی، شبیه به حضور داشتن در خیالات سازندگان کارتون‌های والت‌دیزنی است؛ مجموعه‌ای غنی از اشیاء گران‌بها و چشم‌گیر که البته هنر تلفیقی (ایرانی و اروپایی) شگفت‌انگیز زمان خود را در معماری، کاشی‌کاری، آینه‌کاری و…، آشکارا به تصویر می‌کشد. در این بخش از کاخ گلستان تهران، با دو موزه و پنج تالار، روبه‌رو خواهید بود.

موزه مخصوص

قبل ازین‌که راهی تالارهای اصلی کاخ گلستان تهران شوید، دو تا از باشکوه‌ترین موزه‌های تهران، موزه مخصوص و موزه نگارخانه را خواهید دید. بنای ابتدایی موزه مخصوص، از ناصرالدین‌شاه به‌جا مانده؛ اما در زمان پهلوی، دستخوش تغییراتی شد که نمای امروز آن را رقم زده است. نمای دیوار و سقف موزه مخصوص، در زمان پهلوی به گچ‌بری‌های ظریف و دیدنی، مزین شد. وسایل ارزشمندی که در موزه مخصوص قابل بازدیدند، اغلب از دارایی‌های شاهان قاجار به‌جا مانده که از یادگاری‌های پادشاهان و هنرمندان پیشین تا پیشکش‌های درباریان اروپایی را شامل می‌شوند.

موزه نگارخانه

موزه نگارخانه همان‌طور که در عنوانش نشان می‌دهد، بستر یادگاری‌های به‌جا مانده از هنرمندان نقاش است. ساختمان موزه نگارخانه، در دو دوره مختلف شکل گرفته؛ بخش اول را قاجاریان به عنوان حوض‌خانه و انبار یکی از تالارهای اصلی (تالار سلام) ساخته بودند. بخش دوم یا قسمت شمالی موزه، در دوره پهلوی به‌عنوان پاسبان‌خانه، پدید آمد. امروز هر دو بخش، میزبان نقاشی‌های زمان قاجارند؛ اما بخش جنوبی موزه، آثار قدیمی‌تری از قاجاریه در خود دارد. برای مثال در قسمت جنوبی، اثری از عموی کمال‌الملک و در قسمت شمالی، تابلویی از خود او قرار گرفته است.

تالار سلام

با عبور از موزه مخصوص و نگارخانه، پله‌های کاخ، شما را به تالارهای اصلی هدایت می‌کند. موزه‌ها در گذشته، بخشی از حوض‌خانه‌ تالار سلام بوده‌اند. تالار سلام (اتاق موزه) که عنوان اولین موزه ایران را یدک می‌کشد، از ناصرالدین شاه به یادگار مانده است. سفرهای فرنگ، انگیزه فرمان شاه قاجار برای ساخت موزه در کاخ گلستان تهران بود؛ به این ترتیب، بزرگ‌ترین تالار کاخ به‌عنوان اتاق موزه ساخته شد که بعدها با اجرای مراسم سلام و تاج‌گذاری، نام‌های مختلفی به خود گرفت. اشیاء ارزشمند دربار، جواهرات، اسلحه، آثار هنری، پیشکش‌های دیگر پادشاهان، تخت طاووس جواهرنشان و …، تالار سلام را مزین می‌کردند. امروز تالار سلام، پابرجاست و با گچ‌بری و آینه‌کاری‌های گیرا، بخشی از آثار و تابلوهای هنری را در خود جا می‌دهد. تخت طاووس که حالا به موزه جواهرات ملی رفته، یک نسخه ماکت‌مانند در تالارسلام دارد تا حال و هوای آن زمان، زنده نگه داشته شود.

تالار آینه

در مجاورت تالار سلام، تالار خیره‌کننده آینه در انتظار شماست. طاق و دیوارهای تالار، پر از آینه‌کار‌ی چشم‌گیر با نمایی ستودنی است که تجربه‌ کم‌نظیری را برای بیننده رقم می‌زند. پیش از ساخت تالار سلام، تخت طاووس جواهرنشان، در تالار آینه جا داشته. یک اثر هنری از کمال‌الملک به یادگار مانده که به لطف امکانات بی‌کران بوم و رنگ، ناصرالدین‌شاه را در تالار آینه‌ای بس عظیم‌تر از فضای واقعی آن، به تصویر کشیده است؛ با این‌حال، زیبایی‌های تالار اصلی، چیزی از نسخه کمال‌الملک، کم ندارد.

تالار عاج

در مورد تالار عاج، اطلاعات کاملاً دقیق و مطمئنی در دست نیست. این تالار به دو عاج بزرگ فیل و تابلوهای نقاشی باشکوه، مزین شده؛ اما حتی اطمینانی از نام عاج به واسطه نمای امروزی، وجود ندارد. بعضی از روایات، نام تالار را آج می‌دانند و این یعنی عاج فیل، نقشی در تالار قاجاریان نداشته است. بر اساس این صحبت، نام آج به معنی گرسنه را از غذاخوری تالار قدیم، وام گرفته‌اند. تالار عاج از تالار آینه و اتاق موزه، قدمت بیشتری دارد. با این‌وجود دقیقاً مشخص نیست که ساختمان ابتدایی، چه زمان و به دستور چه کسی بنا شده است.

تالار ظروف

تالار ظروف، قدمت چندان دیرینه‌ای ندارد و به دست قاجاریان، بنا نشده است. این ساختمان در دوره پهلوی ساخته شد و امروز، موزه‌ای از ظروف ارزشمند به‌جا مانده از پیشینیان قاجاری را در خود دارد؛ این ظروف زیبا و زراندود، اغلب به شاهان قاجار، پیشکش می‌شده و در واقع از دربار اروپایی مثل ملکه ویکتوریا و امپراتور روسیه، به پادشاهی ایران می‌رسیده است. سرویس‌های ارزشمند ظروف، جلوه‌ای درخشان از هنر این زمینه را در قفسه‌های جداگانه، به نمایش گذاشته‌اند.

تالار برلیان

تالار برلیان، عمری به قدمت پادشاهی ناصرالدین‌شاه دارد؛ گرچه فتحعلی‌شاه هم پیش‌تر در همان مکان، بنایی به‌نام تالار بلور بر پا کرده بود. اما چیزی که امروز می‌بینیم، ژن‌های تالار برلیان ناصرالدین‌شاه را در خود دارد. تالار برلیان، با نمایی از آینه‌کاری‌های ریز و درشت هنرمندانه و چلچراغ‌ها، بازتاب رویایی روشنایی است. این بنا، علاوه براین‌که محل مجالس درباریون پهلوی بوده، میزبانی اولین جلسه مشروطیت را در تاریخ خود دارد.

شمس‌العماره

روزی بلندترین ساختمان تهران، شمس‌العماره با ارتفاع ۳۵ متری‌اش بود. ناصرالدین‌شاه، پایتختش را محتاج بنایی مرتفع، احساس کرد و این شروع ساخت عمارتی پرآوازه بود که خیلی زود، به قلب تهران تبدیل شد. شمس‌العماره تا مدت‌ها، نماد پایتخت بود و نامش هنوز که هنوز است، طنین خاصی می‌اندازد. عمارت ۵ طبقه، چشم‌انداز وسیع‌تری از شهر، پیش روی شاه قاجار می‌گذاشت؛ اما این تنها دلیل جذابیت خورشید بناهای قاجاری، نیست. نمای خارجی عمارت، شمه‌ای از معماری غربی را همراه معماری ایرانی دارد. تأثیر طرح و نقش‌های غربی، در کاشی‌کاری‌های شمس‌العماره هم قابل تشخیص است. در حال حاضر، تنها شاه‌نشین عمارت (طبقه اول) امکان بازدید دارد؛ اما آینه‌کاری و کاشی‌کاری‌های چشم‌نواز نمای داخلی، را می‌توان چندین بار تماشا کرد و سیر نشد. به هر‌حال شمس‌العماره همچنان از تمام آسمان‌خراش‌های پایتخت، نامی‌تر است.

عمارت الماس

چیزی که عنوان الماس را در این عمارت تداعی می‌کند، آینه‌کاری‌های ظریف بخش‌هایی از تالار است. طبقه همکف عمارت، میزبان حضور تالار اصلی در کنار اتاق‌ها، گوشواره‌ها و پستوها شده است؛ این‌ها با همراهی بالاخانه و حوض‌خانه وسیع زیرزمین، کل عمارت الماس را تشکیل می‌دهند. تالار، فضای مستطیل‌مانندیست که در امتداد دو طول و یک عرضش، میزبان طاقچه‌ها، ایوان‌چه‌ها و طاقنماهاست. عامل نام‌گذاری عمارت (مقرنس‌های آینه‌کاری)، در طاقچه‌های طولی تالار جا دارد. در ابتدا، طاق‌ها و طاق‌نماهای عمارت، زاویه‌دار بودند؛ اما ناصرالدین‍شاه، دستور بازسازی و یکپارچه کردن تمام طاق‌ها به فرم قوسی را صادر کرد. یکی از دیوارهای عرضی، جلوه‌ای از سه ارسی بزرگ و مزین به شیشه‌های رنگی را نمایش می‌دهد؛ نمایی که از سه ضلع دیگر تالار، متمایز است.

عمارت بادگیر

حوض‌خانه‌ زیرین عمارت بادگیر، با همکاری بادگیرهای بلند چهارگانه‌، هوای خنک و مطبوع اطراف را تأمین می‌کردند؛ بادگیرهایی زیبا با کاشی معرق رنگی که نگذاشتند گرمای آتشین روز تابستانی، مراسم تاج‌گذاری مظفرالدین شاه را جهنمی کند. امروز آب از قنات وارد رودخانه نمی‌شود و استفاده‌ای که آن روزها می‌شد، قابل تکرار نیست؛ اما طبقه همکف و بنایی که بخش اصلی عمارت است، انگار دست تمام هنرمندان برتر ایرانی را بوسیده؛ جایی که آینه‌کاری، کاشی‌کاری، معرق‌کاری، نقاشی، گچ‌بری، زرنگاری و سنگ‌تراشی را در هم آورده و معجونی مدهوش‌کننده ساخته است. از کف‍پوش‌های معرق خیره‌کننده گرفته تا طاق زرنگار، می‌توان مدت‌ها در تماشای بندبندِ عمارت، غرق شد.

موزه عکس‌خانه

بخشی از حوض‌خانه عمارت بادگیر، امروز به عنوان موزه عکس‌خانه برای ما قابل بازدید است. حوض‌خانه این عمارت از فرط خوش آب و هوایی، پرندگان زیادی را آزادانه یا در قفس، میزبانی می‌کرده؛ اما امروز، کشاندن آب قنات به حوض‌خانه و استفاده از بادگیرها به سبک آن زمان، احتمالاً مخرب و فرسایشی است. به این ترتیب، عکس‌های ثبت شده در دوران قاجار و آلات عکاسی آن زمان، در موزه عکس‌خانه گرد آمده. جالب این‌که شخص ناصرالدین‌شاه، عکاسی می‌کرده و تصاویر ثبت شده او هم به انضمام یادداشت‌هایش بر روی عکس‌ها، در همین موزه عکس‌خانه، به یادگار مانده است.

موزه مردم‌شناسی یا کاخ ابیض

موزه مردم‌شناسی کاخ گلستان تهران، امروز نقشی متناسب با همین نام دارد و کلکسیونی کامل از نوع لباس‌ها و پوشش مردم مختلف ایران را در خود داده است. این یکی از بهترین مجموعه‌های مشابه است که از لباس زن ومرد قاجاری تا پوشاک اقوام مختلف در مناطق دیگر کشور را به شما نشان می‌دهد. اما در ابتدای ساخت بنا، چنین هدفی در ذهن ناصرالدین‌شاه نبوده؛ شاه قاجار به دنبال جایی برای قرار دادن هدایای سلطان عبدالحمید عثمانی، دستور بنای کاخی با نمای سفید را داد. به این ترتیب کاخ بنا شده، ابیض نام گرفت و در زمان پهلوی، به موزه مردم‌شناسی، تغییر نام و کاربری داد.

آدرس و ساعت بازدید از کاخ گلستان تهران

برای ورود به کاخ، می‌توانید یکی از دو ورودی میدان ۱۵ خرداد (میدان ارگ)، یا خیابان ناصرخسرو را انتخاب کنید. بازدید از کاخ در این روزها (بهار و تابستان) از ساعت ۹:۳۰ صبح تا ۶:۳۰ بعدازظهر، امکان‌پذیر است و در پاییز و زمستان، می‌توانید از ۹ صبح تا ۵ بعدازظهر، مروری بر تاریخ ایران داشته باشید. لیست روزهای تعطیل کاخ، به این شرح است:

• تاسوعای حسینی
• عاشورای حسینی
• اربعین حسینی
• رحلت حضرت رسول
• شهادت امام جعفر صادق
• روز طبیعت یا سیزده به‌در
• رحلت امام خمینی
• شهادت حضرت علی

قیمت بلیت بخش‌های مختلف کاخ گلستان

عنوان	ایرانی	خارجی
ورودی	۵۰۰۰۰ ریال	۱۰۰۰۰۰۰ریال
ایوان تخت مرمر	۴۰۰۰۰ ریال	۵۰۰۰۰۰ ریال
حوض‌خانه	۴۰۰۰۰ ریال	۵۰۰۰۰۰ ریال
بخش اصلی کاخ	۱۳۰۰۰۰ریال	۲۰۰۰۰۰۰ ریال
عمارت الماس	۴۰۰۰۰ ریال	۵۰۰۰۰۰ ریال
موزه عکس‌خانه	۴۰۰۰۰ ریال	۵۰۰۰۰۰ ریال
موزه مردم‌شناسی	۴۰۰۰۰ ریال	۵۰۰۰۰۰ ریال
شمس العماره	۴۰۰۰۰ ریال	۵۰۰۰۰۰ ریال
عمارت بادگیر	۴۰۰۰۰ ریال	۵۰۰۰۰۰ ریال