شیشه‌ گری فوتی: ترکیبی از هنر، صنایع دستی و عِلم

شیشه گری فوتی (Glassblowing) شبیه جادو است. شما با نفس خود می‌توانید به مواد روبرویتان فرم دهید. گاهی شیشه گری فوتی را به موسیقی بادی تشبیه می‌کنند و گاهی آن را در وادی علم قرار می‌دهند. هرچه باشد، در شیشه گری مواد بی‌صورت با دمیدن شما چهره پیدا می‌کنند؛ انگار شما دارید روحی را به یک بدن وارد می‌کنید.

شیشه گری فوتی نه تنها به عنوان یک هنر فوق‌العاده دلنشین به شما اجازه می‌دهد خلاقیت خود را بروز دهید، بلکه می‌تواند یک حرفه عالی برای کسب‌وکار شما نیز باشد. شیشه آنقدر قابلیت و انعطاف‌پذیری دارد که می‌توانید تقریبا هر چیزی با آن بسازید. می‌خواهید دوستان و عزیزانتان را سوپرایز کنید؟ به‌ دنبال یک سرگرمی مهیج هستید؟ می‌خواهد کاری داشته باشید که هم فال باشد و هم تماشا؟ خب! شیشه‌ گری فوتی یکی از جالب‌ترین پیشنهادهایی است که ما می‌توانیم به شما ارائه دهیم.

ما در این مقاله اکتیک با شما از این دنیای جذاب حرف می‌زنیم. شما با آموزش شیشه گری فوتی با ابزارها و مراحل مختلف ساخت آن و زوایای جذابش آشنا می‌شوید. همین‌طور اگر به دنبال جواب این سوال هستید که «شیشه گری فوتی چیست»، این مقاله اکتیک را از دست ندهید.

مراحل شیشه گری فوتی

شیشه گری فوتی به عنوان یکی از روش‌های شکل‌دهی شیشه، می‌تواند بخشی از هنرهای تجسمی به حساب آید، هنری که قدمتی دیرینه دارد. انسان‌ها از قرن اول قبل از میلاد برای شکل دادن به شیشه از این روش استفاده می‌کرده‌اند. این تکنیک شامل باد کردن شیشه مذاب با یک لوله دمنده برای تشکیل نوعی حباب شیشه‌ای است که می‌تواند برای اهداف علمی یا هنری به ظروف شیشه‌ای تبدیل شود.

۱) از کوره تا لوله

قبل از شروع فرآیند، شیشه را در کوره‌ای قرار می‌دهند تا دمای‌ آن به ۲۰۰۰ درجه سانتی‌گراد برسد. این مرحله باعث می‌شود تا شیشه چکش‌خوار شود. در مرحله بعد، با وارد کردن یک سر لوله دمنده به داخل کوره، شیشه را جمع می‌کنند و آن را روی شیشه مذاب می‌غلتانند تا کل شیشه به آن بچسبد.

۲) غلتاندن شیشه روی تخته ماروِر

مرحله بعدی این است که شیشه را روی صفحه‌ای فلزی به نام تخته ماروِر (marver) بچرخانیم. مارور به عنوان وسیله‌ای برای کنترل شکل و دمای شیشه عمل می‌کند. یک محفظه داغ با حرارت دادن دوباره به شیشه استفاده می‌شود تا شیشه را انعطاف‌پذیرتر کند.

۳) افزودن رنگ (غلتاندن دوباره روی تخته)

برای دادن رنگ و طرح به شیشه، آن را در شیشه رنگی خرد شده فرو می‌برند، که به دلیل دمای داغ، تقریباً بلافاصله با شیشه اصلی ترکیب می‌شود. هنگامی که قطعه شیشه‌ای اصلی با شیشه‌های رنگی خرد شده ترکیب شد، به مارور بازگردانده می‌شود و دوباره غلتنانده می‌شود.

۴) فوت کردن در شیشه

خب در اینجا با جذابترین مرحله شیشه گری فوتی طرف هستیم. در این قسمت، برای اینکه به شیشه شکل و اندازه نهایی بدهند، با یک لوله دمنده در آن فوت می‌کنند تا نوعی حباب شیشه‌ای ایجاد شود. برای انجام این فرآیند، لوله دمنده نگهدارنده شیشه باید روی پایه فولادی قرار گیرد. درست در همان زمان، در لوله دمنده باد می‌شود. در طول این فرآیند، شیشه باید به طور مداوم دوباره گرم شود؛ زیرا دمیدن به درونش خیلی سریع آن را خنک می‌کند.

۵) جدا کردن شیشه فوتی

این آخرین مرحله در ساخت شیشه فوتی است. شما در اینجا باید شیشه را از لوله شیشه‌ای که در آن می‌دمند، جدا کنید. برای این کار، اغلب از انبرک‌های استیل (steel tweezers) و جک (jacks)، استفاده می‌شود.

۶) خنک کردن شیشه

آخرین مرحله این است که شیشه فوتی را با استفاده از دستکش‌های مقاوم در برابر حرارت، به اجاق آنیلینگ (annealing oven) ببرید. اجاق آنیلینگ کمک می‌کند که دمای شیشه به تدریج کاهش پیدا کند و ترک‌خوردگی در آن ایجاد نشود. به عبارت دیگر، این کار به شیشه اجازه می‌دهد تا طی چند ساعت به آرامی خنک شود، زیرا وقتی در معرض تغییرات سریع دما قرار بگیرد، احتمال شکستگی آن بسیار بالا می‌رود.

ابزارهای شیشه گری فوتی

شاید باور نکنید، اما اگر می‌توانستید یک کارگر شیشه گری فوتی دوران روم باستان را امروز، ۲۰۲۲ سال بعد از میلاد مسیح، وارد استودیو شیشه گری فوتی کنید، او بدون هیچ مشکلی می‌توانست به کار بپردازد. چرا؟ چون ابزارش طی ۲۱ قرن هنوز تغییری نکرده‌اند! باز هم چرا؟ خب چون اصلا نیازی به تغییر نبود، زیرا کار اصلی را هنرمند شیشه گری انجام می‌دهد!

ضرب‌المثلی در مورانو، «جزیره‌ شیشه‌ای» نزدیک ونیز وجود دارد که می‌گوید: «ابزار خوب، خوش‌آیند است، اما دستان خوب خوش‌آیندتر». با این حال، داشتن ابزارهای ایمن و خوش‌ساخت در شیشه گری فوتی بسیار ضروری است. در این بخش چند ابزار اساسی شیشه گری فوتی را به شما معرفی می‌کنیم.

بلوک (Block): بلوک ابزاری چوبی است که برای صاف کردن و شکل دادن به شیشه مذاب به شکل کروی استفاده می‌شود. بلوک‌ها قبل از استفاده در آب خیس می‌شوند و با شکل‌گیری شیشه مذاب، لایه‌ای از بخار ایجاد می‌کنند. این ابزار در مراحل ابتدایی، قبل از باد شدن شیشه استفاده می‌شود.

چین‌دار (Crimp): چین‌دار ابزاری است برای افزودن عناصر تزئینی به شیشه فوتی. چین‌دارها دارای الگوها و بافت‌های مختلف هستند. تکه‌های شیشه داغ بین سطوح بافت‌دار این ابزار فشرده می‌شوند و فرورفتگی‌های طرح‌دار شکل می‌گیرد.

انبرک (Tweezers): انبرک ابزاری فلزی است با نوک‌های تیز برای فشردن. این ابزار برای گرفتن و منبسط‌کردن شیشه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

جک (Jacks): جک‌ها از دو تیغه فلزی تشکیل شده‌اند که با یک دسته فنرمانند به هم وصل می‌شوند. شیشه‌گر فاصله بین تیغه‌ها را کنترل می‌کند تا بتواند شکل شیشه را در حین چرخش تغییر بدهد. بسته به زاویه نگه‌داشتن تیغه‌ها، می‌توان از جک‌ها برای شکل دادن به شیشه در حین فوت کردن، ایجاد انقباض برای کمک به جدا کردن شیشه از لوله دمنده، یا باز کردن دهانه ظرف استفاده کرد.

قیچی الماس (Diamond Shears): قیچی الماس ابزاری قیچی‌مانند با تیغه الماسی‌شکل است. تیغه چهارسو، امکان برش فشرده‌تر و گردتر شیشه فوتی را فراهم می‌کند. همچنین اثری که از خود بر روی شیشه فوتی باقی می‌گذارد کمتر از یک برش مستقیم و دو طرفه است.

نکات کلیدی برای شیشه گری فوتی

ما تا اینجای کار فهمیدیم که شیشه گری فوتی چیست، چگونه می‌شود شیشه فوتی ساخت و این کار نیاز به چه ابزارهایی دارد. حالا می‌خواهیم در پایان نکاتی کلیدی را با شما به اشتراک بگذاریم. اگر علاقه‌مند به این کار هستید، حتما به این نکات درباره شیشه گری فوتی دقت کنید.

• سنگ بزرگ علامت نزدن است! سعی کنید در ابتدای کار، از چیزهای کوچک و ساده شروع کنید. مهره‌ها، کاسه‌ها، لیوان‌ها گزینه‌هایی ساده برای شروع شیشه گری فوتی هستند. این کار باعث می‌شود تا بتوانید هماهنگی دست و چشم خود را تقویت کنید و مهارت بسیار مهم چرخاندن را یاد بگیرید. زیرا این کار است که فرم نهایی را مشخص می‌کند. کم‌کم شما می‌توانید با کسب مهارت به سراغ اشیا دشوارتر بروید.
• صبور باشید! منظور ما از صبر در اینجا فقط صبر برای حرفه‌ای‌شدن نیست. خود فرآیند شیشه گری فوتی نیازمند صبر و شکیبایی است. شیشه گری فوتی علاوه بر اینکه هنر است، علم نیز به حساب می‌آید. پس برای آنکه رفتار شیشه را کنترل کنید، باید تمام مراحل را به دقت تمام انجام دهید. اگر در هر مرحله‌ای عجله کنید، نهایتا چیزی بیشتر از یک شیشه شکسته نصیب شما نمی‌شود!
• همه چیز را پیشاپیش آماده کنید! شیشه گری فوتی یک هنر حساس است. پس پیش از شروع مطمئن شوید که تمام ابزارهای مورد نیاز را بر روی میز کار خود دارید. با توجه به حساسیت بالا، بعید است شانس این را داشته باشید جایی از فرآیند شیشه گری فوتی را متوقف کنید تا بتوانید بقیه ابزارها را فرآهم کنید. تا زمانی که شما بروید و با ابزار جدید برگردید، شیشه مذاب دیگر غیرقابل‌استفاده شده است.
• آماده باشید! شیشه گری فوتی یک فعالیت طاقت‌فرساست، هم از لحاظ مالی و هم از لحاظ فیزیکی. جدا از مسائل مالی، شیشه گری فوتی نیاز به قدرت بدنی بالایی دارد. به خصوص قدرت دستان و بازوان شما باید به حدی باشد که بتوانید با میله‌ها و شیشه‌ها درست برخورد کنید. طبیعتا به مرور این مسئله برای شما حل می‌شود، اما در ابتدا انگار وارد رینگ مبارزه شده‌اید. علاوه‌براین، نیاز است شما به کار خود متعهد باشید، وگرنه خروجی مطلوبی دریافت نخواهید کرد، یا اصلا خروجی نخواهید داشت! پس با دقت، تعهد کاری، کمی حوصله و صدالبته خلاقیت خود می‌توانید به یک هنرمند درجه‌ یک شیشه گری فوتی تبدیل شوید. این فرصت را از دست ندهید.