شیشه گری، هنر و علم تبدیلِ شیشه مذاب به انواع طرح‌ها و اشیاء است؛ از آثار هنری گرفته تا انواع وسایل شیشه‌ای موجود در آشپزخانه. پس اگر به‌دنبال آموزش شیشه گری آمده‌اید لازم است درنظر بگیرید که شما باید کمی دانشمند و به‌میزان بسیار زیادی هنرمند باشید. همین‌طور باید بدانید که تجربه شیشه گری و تمرین‌های مکرر در مورد این هنر باستانی، مهمترین قسمت آموزش شیشه گری است. پس چه به‌دنبال آموزش شیشه گری در خانه هستید و چه می‌خواهید این آموزش را بعدها در یک کارگاه وسیع، دنبال کنید، باید برای تجربه، نقش بسیار مهمی را در نظر بگیرید. اما هر تجربه‌ای با وجود راهنمایی آدم‌های بادانش می‌تواند غنی‌تر شود. اینجاست که اکتیک وارد می‌شود تا چه به‌صورت آنلاین و چه آفلاین، شما را در ارتباط با متخصصان شیشه گری قرار دهد.
آنچه می‌خوانید
اصول شیشه گری
«باد‌کردن و انبساط یک لکه مذاب شیشه با وارد‌کردن مقدار کمی هوا به آن»؛ این یک تکنیک جدید شکل‌دهی به شیشه بود که در اواسط قرن اول قبل از میلاد ایجاد شد. این تکنیک که اساس هر آموزش شیشه‌گری را تشکیل می‌دهد، تا قبل‌تر از این تاریخ برای شیشه‌گران ناشناخته بود. امکان این اتفاق بر اساس ساختار مایع شیشه است که در آن اتم‌ها توسط پیوندهای شیمیایی قوی در یک شبکه نامنظم و تصادفی در کنار هم نگه داشته می‌شوند. درواقع شیشه مذاب به اندازه‌ای چسبناک هست که بتوان در آن دمید و بعد با کاهش گرمای آن، آن را سخت کرد.
در این فرآیند، برای افزایش سفتی شیشه مذاب که به نوبه خود، فرآیند دمیدن را تسهیل می‌کند، تغییر ظریفی در ترکیب شیشه ایجاد می‌شود. دانشمندان با اشاره به مطالعات خود بر روی مجموعه‌های شیشه‌ای باستانی که در سپفوریس فلسطین کشف شده بود، فهمیدند که غلظت ناترون (Na2CO3.10H2O)، که به‌عنوان شار یا همان فلاکس در شیشه عمل می‌کند، در گلدان‌ها و ظروف شیشه‌گری‌شده کمی کمتر از آنهایی است که با ریخته‌گری ساخته می‌شوند. غلظت کمتر ناترون باعث می‌شد شیشه برای دمیدن سفت‌تر باشد. بله می‌بینید که در طی فرآیند آموزش شیشه گری باید کمی هم شیمی‌دان باشید.
در حین دمیدن، لایه‌های نازک‌تر شیشه سریع‌تر از لایه‌های ضخیم‌تر سرد می‌شوند و از لایه‌های ضخیم‌تر، چسبناک‌تر می‌شوند. این اتفاق امکان تولید شیشه دمیده با ضخامت یکنواخت را به شیشه‌گر می‌دهد. طیف کاملی از تکنیک‌های شیشه گری در چند دهه پس از اختراع آن توسعه یافت. دو روش اصلی شیشه گری عبارتند از دمیدن آزاد (free-blowing) و دمیدن در قالب یا دمیدن قالبی (mold-blowing).
آموزش شیشه گری با روش دمیدن آزاد
این روش از زمان معرفی آن در اواسط قرن اول قبل از میلاد تا اواخر قرن نوزدهم، جایگاه برجسته‌ای در آموزش شیشه گری و شکل‌دهی به شیشه داشت و امروزه هنوز به‌عنوان یک تکنیک شیشه‌سازی، به‌ویژه برای اهداف هنری، مورد استفاده قرار می‌گیرد. فرآیند دمیدن آزاد، شامل دمیدن هوا به داخل قسمت مذاب شیشه است که در یک انتهای لوله قرار دارد. این اتفاق در اثر ایجاد یک پوست الاستیک در قسمت داخلی حباب شیشه‌ای رخ می‌دهد. بعد از این فرآیند، شیشه‌گر می‌تواند شیشه مذاب را به‌سرعت باد کرده و به شکل لکه‌ای منسجم و دلخواه درآورد.
محققان موزه هنر تولدو برای فهمیدن شیوه‌های آموزش شیشه گری، تلاش کردند تا روش باستانی دمیدن آزاد را با استفاده از لوله‌های دمنده سفالی بازسازی کنند. نتیجه ثابت کرد که لوله‌های دمنده کوتاه سفالی در حدود ۳۰ تا ۶۰ سانتی‌متر، دمیدن آزاد را تسهیل می‌کنند و می‌توان چندین بار مجدداً از آنها استفاده کرد. کارگران ماهر می‌توانند با چرخاندن لوله و کنترل دمای قطعه در حین دمیدن، تقریباً هر شکل ظرفی را شکل دهند. آنها می‌توانند انواع زیادی از اشیاء شیشه‌ای را تولید کنند، از فنجان نوشیدنی گرفته تا شیشه پنجره. این کارگران خودشان مهمترین معلمان آموزش شیشه گری هستند.
آموزش شیشه گری به روش دمیدن قالبی
دمیدن قالبی یک روش جایگزین در شیشه گری بود که پس از اختراع دمیدن آزاد در نیمۀ اولِ قرنِ اولِ پس از میلاد به وجود آمد. در این فرآیند یک کره از شیشه مذاب در انتهای لوله دمنده قرار می‌گیرد و بعد در قالب چوبی یا فلزی از قبل تهیه شده، باد می‌شود. به این ترتیب، شکل و بافت حباب شیشه به‌جای مهارت شیشه‌گر، با طراحی داخل قالب تعیین می‌شود.
دو نوع قالب، یعنی قالب تک‌تکه و قالب چندتکه، اغلب برای تولید ظروف استفاده می‌شود. اولی اجازه می‌دهد تا شی شیشه‌ای تمام‌شده، در یک حرکت و با کشیدن آن به سمت بالا، از قالب تک‌تکه جدا شود. از این روش تا حد زیادی برای تولید ظروف غذاخوری و ظروف مفید برای ذخیره‌سازی و حمل‌و‌نقل، استفاده می‌شود. درحالی که دومی با قالب چندوجهی ساخته می‌شود که به هم می‌پیوندند و یک شکل را می‌سازند؛ بنابراین امکان توسعه مدل‌سازی، بافت و طراحی پیچیده‌تر سطح را فراهم می‌کند. آموزش شیشه گری زمانی کامل است که هر دو شیوه را یاد بگیرید.
لیوان برگ رومی (Roman leaf beaker) که در موزه جی‌پل گتی به نمایش گذاشته شده است در قالبی سه قسمتی و با روش دمیدن قالبی تهیه شده است. در این روش، قالب‌های فلزی، به‌ویژه برنز، در ایجاد طرح‌های برجسته روی شیشه نسبت به قالب‌های گچی و قالب‌های چوبی، مؤثرتر هستند. توسعه تکنیک دمیدن قالبی، تولید سریع اجسام شیشه‌ای را در مقادیر زیاد امکان پذیر کرده است، بنابراین تولید انبوه و توزیع گسترده اشیاء شیشه‌ای به‌راحتی از این راه ممکن خواهد بود.
آموزش شیشه گری مدرن
تبدیل مواد خام به شیشه در حدود ۲۴۰۰ درجه فارنهایت (۱۳۲۰ درجه سانتیگراد) انجام می‌شود. در این مرحله، شیشهْ آنقدر گرما ساطع می‌کند که تقریباً سفید و داغ به نظر برسد. بعد از این، شیشه را رها می‌کنند تا حباب‌هایش از جرم ماده اولیه خارج شوند و بعد دمای کار در کوره را به حدود ۲۰۰۰ درجه فارنهایت (۱۰۹۰ درجه سانتیگراد) کاهش می‌دهند. در این مرحله، شیشه به رنگ نارنجی روشن به نظر می‌رسد. هرچند اکثر فرآیند شیشه گری بین ۱۶۰۰ تا ۱۹۰۰ درجه فارنهایت (۸۷۰ و ۱۰۴۰ درجه سانتیگراد) انجام می‌شود. برای مثال شیشه سودالیم تا حدودی پلاستیکی باقی می‌ماند و تا ۱۳۵۰ درجه فارنهایت (۷۳۰ درجه سانتیگراد) قابلیت اجراکاری دارد. بازپخت هم معمولاً بین ۷۰۰ تا ۹۰۰ درجه فارنهایت (۳۷۱ و ۴۸۲ درجه سانتیگراد) انجام می‌شود. یادمان باشد یکی از مهمترین مراحل آموزش شیشه گری، دانش ما درباره دماست.
کوره‌ها و ابزارهای اصلی شیشه گری
فرآیند شیشه گری مدرن، شامل سه کوره است. اولین مورد، که حاوی یک بوته شیشه مذاب است، به‌سادگی کوره یا همان the furnace نامیده می‌شود. دومی، سوراخ شکوه یا glory hole است و برای گرم‌کردن مجدد قطعه در بین مراحل کار از آن استفاده می‌شود. کوره نهایی، لهر یا آنیلر است و بسته به اندازه قطعات برای خنک‌کردنِ آهسته شیشه، در مدت چند ساعت تا چند روز استفاده می‌شود. این کار از ترک‌خوردن یا شکسته‌شدن شیشه در اثر تنش حرارتی جلوگیری می‌کند. شناخت کوره‌ها بخش مهمی از آموزش شیشه گری است و شما باید همیشه در مورد نحوه رفتار کوره‌ها یاد بگیرید.
ابزارهای اصلی مورد استفاده توسط یک شیشه‌گر هم عبارتند از: لوله دمنده یا blowpipe/blow tube، پانتی (یا میله سوراخ‌دار، پونتیل یا سنبه)، نیمکت یا همان بنچ، مارور، جک، بلوک، پارو، گیره و انواع قیچی و پدهای روزنامه‌ای. نیمکت، یک ایستگاه مهم کاری در شیشه گری است و دارای مکانی برای نشستن شیشه‌گر، مکانی برای ابزارهای دستی و دو ریل است که در زمانی که شیشه‌گر با قطعه کار می‌کند لوله یا پونتی روی آن سوار می‌شود. بلوک‌ها ابزار ملاقه‌ای‌شکل هستند که از چوب‌های میوه آغشته به آب ساخته می‌شوند و مانند مارور برای شکل‌دادن و خنک‌کردن یک قطعه در مراحل اولیه کار استفاده می‌شوند. به روشی مشابه، پدهای روزنامه آغشته به آب (تقریباً ۶ اینچ مربع، نیم تا یک اینچ ضخامت) می‌تواند برای شکل‌دادن به قطعه استفاده شود.
جک‌ها، ابزارهایی هستند که تا حدودی شبیه گیره‌های بزرگ با دو تیغه هستند که بعدا در ایجاد یک قطعه در مرحله شکل‌دادن استفاده می‌شوند. پاروها قطعات تخت چوب یا گرافیت هستند که برای ایجاد نقاط صاف، مانند کف استفاده می‌شوند. گیره برای تشخیص جزئیات یا کشیدن شیشه استفاده می‌شود. دو نوع قیچی مهم هم وجود دارد؛ قیچی مستقیم و قیچی الماسی. قیچی‌های مستقیم اساساً قیچی‌های حجیمی هستند که برای برش‌های خطی استفاده می‌شوند. قیچی‌های الماسی دارای تیغه‌هایی هستند که در صورت باز شدن جزئی به‌شکل الماسی در می‌آیند. از اینها برای بریدن توده‌های شیشه استفاده می‌شود. یک بخش جدانشدنی آموزش شیشه گری، شناخت و تسلط بر کار با این ابزارهاست.
مراحل اصلی شیشه گری
در ابتدا نوک لوله دمنده از قبل گرم می‌شود. بعد آن را در شیشه مذاب در کوره فرو می‌برند. شیشه مذاب در انتهای لولۀ دمنده جمع می‌شود، تقریباً به همان روشی که عسل چسبناک روی یک دیپر عسل جمع می‌شود. بعد این شیشه بر روی مارور که به‌طور سنتی یک تخته سنگ مرمر بوده، اما امروزه معمولاً یک ورق فولادی مسطح نسبتاً ضخیم است، غلتانده می‌شود. این فرآیند که مارورینگ نامیده می‌شود، یک پوست سرد در قسمت بیرونی حباب شیشه‌ای مذاب ایجاد می‌کند و به آن شکل می‌دهد. بعد هوا به داخل لوله، دمیده می‌شود و حباب ایجاد می‌کند. این قسمت از آموزش شیشه گری، عملاً جادویی‌ترین قسمت آن است.
در مرحله بعد، شیشه‌گر می‌تواند شیشه بیشتری را روی آن حباب جمع کند تا قطعه بزرگ‌تری ایجاد کند. موقعی که یک قطعه به اندازه نهایی تقریبی خود دمیده شد، کار قسمت پایینی تمام می‌شود. بعد شیشه مذاب برای شکل‌دادن و انتقالِ قطعه توخالی از لوله دمنده، به یک فولاد ضد زنگ یا میله آهنی به نام پونتی متصل می‌شود تا یک دهانه ایجاد کند و کار قسمت بالایی را نهایی کند.
راه‌های زیادی برای اعمال الگوها و رنگ‌ها روی شیشه‌ها وجود دارد، از جمله غلتاندن شیشه مذاب به رنگ پودری یا تکه‌های بزرگ‌تر شیشه رنگی به نام فریت. الگوهای پیچیده با جزئیات زیاد را می‌توان با استفاده از عصا (میله‌های شیشه‌ای رنگی) و مورین (میله‌هایی برش داده شده) ایجاد کرد. این تکه‌های رنگی را می‌توان به‌صورت الگویی روی یک سطح صاف مرتب کرد و سپس با غلتاندن حباب شیشه‌ای مذاب روی آنها، آنها را «برداشت». یکی از دقیق‌ترین و پیچیده‌ترین تکنیک‌های عصاکاری «رتیسلو» است که شامل ایجاد دو حباب از عصا می‌شود که هر کدام در جهتی متفاوت می‌پیچند و سپس آنها را ترکیب می‌کنند و شکل نهایی را بیرون می‌دهند. این بخش از آموزش شیشه گری، شانه به شانه خلق اثر هنری می‌زند.
آموزش شیشه گری در خانه
برای شیشه گری در خانه به چند ابزار اصلی نیاز دارید؛ اولینش میله‌های شیشه‌ای است که با اندازه‌ها و رنگ‌های مختلف پیدا می‌شود. دومین مورد سنبه یا Mandrel است؛ شیشه داغ دور سنبه‌ها پیچیده می‌شود. سومین مورد صفحات Marving هستند؛ این موارد ابزارهایی هستند که در مراحل تکمیلی شیشه گری مورد استفاده قرار می‌گیرند. آنها معمولاً از فلز ساخته می‌شوند و به صاف‌کردن دست‌رنج کار شما کمک می‌کنند. شیشه در‌حالی‌که در حال خنک‌شدن است بر روی سطح حفره غلت می‌خورد تا از شر هر توده یا برآمدگی که در یک قطعه نهایی ایده‌آل نیست، خلاص شود.
چهارمین مورد، مشعل لامپ کاری است؛ به جای یک کوره بزرگ، به یک مشعل کوچک و منبع سوختی مثل مخزن پروپان نیاز دارید. یک مشعل با کیفیت بالا مهمترین ابزار بین وسایل لازم برای شیشه گری در خانه است. پنجمین وسیله لازم Bead Release یا رهاساز است؛ این مورد یک ماده مایع است که سنبه‌ها در آن فرو می‌روند تا از چسبیدن خرده‌شیشه‌ها به آنها جلوگیری کند. استفاده از این وسیله به شما امکان می‌دهد بارها و بارها از سنبه استفاده کنید. ششمین مورد هم چنگک و چکش کوچک است؛ چنگک در شیشه‌کاری یک میله فلزی کوچک با انتهای خمیده است و چکش هم سر محکم و برآمده‌ای دارد. این دو ابزار، شیشه داغ را شکل می‌دهند و به شما امکان می‌دهند در صورت نیاز شیشه را بچرخانید، بکشید و فشرده کنید.
مورد هفتم پتوی فیبری خنک‌کننده (به جای آنیلر) است؛ از پتوهای الیافی برای خنک‌کردن، استفاده می‌شود. بیشتر آنها می‌توانند گرمایی تا ۲۳۰۰ درجه فارنهایت را تحمل کنند. درنهایت مهمترین قسمت آموزش شیشه گری در خانه را داریم که تجهیزات ایمنی است؛ تجهیزات ایمنی مانند دستکش، عینک و پیش‌بند ضروری هستند. هیچ آموزش شیشه گری بدون توجه به این ابزارهای ایمنی، ارزش یادگیری ندارد.
بدون دیدگاه، دیدگاه خود را در زیر اضافه کنید!