هنر ظریف منبت کاری روی چوب

منبت کاری روی چوب، تکنیکی است که در آن اشیاء الگوها یا عناصر تزئینی مختلف از چوب کنده می‌شوند یا روی آن شکل می‌گیرند. هنر منبت کاری روی چوب از اشیاء تزئینی ساده گرفته تا پروژه‌های بزرگ‌مقیاس را شامل می‌شود، پروژه‌های بزرگ‌مقیاسی که گاهی می‌تواند یک دیوار صد متری را هم پوشش دهد. منبت کاری برای برخی، یک علاقه مادام‌العمر و فراتر از یک مهارت یا یک سرگرمی ساده است چون این هنر به فداکاری، توجه به جزئیات و مطمئناً صبر نیاز دارد و تأثیر آن بر انسان و سبک زندگی او دائمی خواهد بود.

ما در ادامه نکاتی را درباره این هنر ظریف به شما خواهیم گفت تا ضمن آشنایی با آن بدانید ابزار این هنر چیست؟ اصلاً باید چه دیدگاهی درباره این هنر داشته باشید؟ باید چگونه به منبت کاری روی چوب نگاه کنید که هم ناامید نشوید و هم ترستان بریزد. اینجا اکتیک است، جهان ارتباط با تجربه‌ها. ما تجربه‌های بهترین اساتید منبت کاری را پیش روی شما قرار داده‌ایم تا شما بتوانید به‌صورت آنلاین و آفلاین از آن استفاده کنید و راهتان را با کمترین حاشیه‌روی طی کنید.

منبت کاری روی چوب چیست؟

بسیاری از افراد، حکاکی روی چوب را با نجاری اشتباه می‌گیرند که درست نیست. منبت کاری روی چوب، نوعی هنر برش چوب با ابزار دستی یا ابزار برقی برای ایجاد یک شی زیباست. معمولاً برای ایجاد پیکره‌های چوبی، مجسمه‌ها، زیور‌آلات یا هر چیز دیگری به چاقو و اسکنه نیاز است و اینجاست که می‌فهمیم چاقو و اسکنه از مهم‌ترین ابزارهای این هنر است.

منبت کاری روی چوب برای مدتی طولانی و در طی اعصار تاریخی بسیار محبوب بوده است. با این حال، بسیار کمتر از حکاکی روی سنگ یا فلز انجام می‌شده چون چوب در برابر حملات حشرات، پوسیدگی و شرایط محیطی آسیب‌پذیر است. در نهایت اما این هنر به‌خصوص در صنایع دستی ایران یکی از مهم‌ترین هنرها محسوب می‌شود و برای مثال منبت کاری در اصفهان یکی از مهم‌ترین هنرهای تاریخی نصف جهان است.

آنچه مبتدیان باید درباره شروع منبت کاری بدانند

اگر تصمیم دارید در منبت کاری روی چوب حرفه‌ای شوید ولی در موقعیت فعلی در جایگاه یک مبتدی هستید ابتدا باید نکاتی را رعایت کنید. اولین نکته این‌که شما باید روی مطالب تئوری تسلط داشته باشید و بعد به سراغ کارهای عملی بروید. در قدم دوم باید پروژه‌هایی را انتخاب کنید که به‌راحتی اجرا می‌شوند؛ پروژه‌هایی که هم یک مبتدی و هم یک کودک می‌تواند به آن‌ها مسلط شود؛ قاشق، فنجان، کاسه، کوکسا، یا تصویر خرس، گربه، سگ و اینها مواردی‌اند که برای شروع خوب است. نیازی به خجالت در مورد اجرای این کارها نیست چون هیچ‌کس با مهارت‌های ذاتی یک منبت‌کار به دنیا نیامده است. فراگیری هنر منبت کاری روی چوب فقط با فداکاری و صبر ممکن است و شما می‌توانید به‌تدریج شاهد رشد خودتان باشید و مهارت‌هایی را که هرگز نمی‌دانستید دارید را در خودتان کشف کنید.

نحوه تهیه ابزارهای منبت کاری روی چوب

بیایید واقع‌بین باشیم، غیرممکن است که منبت کاری روی چوب را بدون وسیله شروع کنید. حکاکی و منبت کاری نیاز به زرادخانه خاصی از وسایل و ابزار دارد. اما این واقع‌بینی به این معنا نیست که شما همان اول کار بروید و میلیون‌ها تومان خرج وسایل منبت کاری روی چوب کنید. بهتر است اول با خرید ابزار اصلی شروع کنید، ابزار اصلی‌ای که استاد شما بر اساس علایق و نیازهایتان، لیستش را به شما خواهد داد. خرید تدریجی وسایل به شما می‌آموزد که چگونه بر اصول اولیه کار با ابزار تسلط داشته باشید.

از خرید کیت انحصاری انحصاری بسیار گران‌قیمت چوب خودداری کنید و به‌جای آن بر اساس پیشروی در هر مرحله هر چیزی را که نیاز دارید آماده کنید؛ یک چاقوی خوب، اسکنه، پایه‌های چوبی، طرح‌ها و الگوهای لازم برای برش تمام آن چیزی است که در ابتدای کار لازم دارید. سعی کنید تکنیک‌های اصلی منبت کاری روی چوب را با چاقو انجام دهید. این کار به شما این امکان را می‌دهد که بفهمید هر ابزاری چگونه در دست شما قرار می‌گیرد. شما با سنجش این موضوع می‌توانید بفهمید که ابزارهای بعدی‌ای که لازم دارید باید چقدر کوچک‌تر یا بزرگ‌تر و یا سبک‌تر یا سنگین‌تر باشد، صدالبته که وقتی کار دستتان بیاید می‌فهمید چه ابزارهای ارگونومیک‌تری را باید تهیه کنید.

انواع ابزارهای منبت کاری روی چوب

برای موفقیت یک پروژه منبت کاری، انتخاب صحیح نوع چوب و همچنین ابزار کنده کاری که به چوب و هدف پروژه کمک می‌کند، ضروری است. بر این اساس، انواع مختلفی از ابزارهای کنده کاری برای سبک‌های مختلف منبت کاری روی چوب مورد نیاز است هرچند همان‌طور که گفتیم برای یک مبتدی، یک مجموعه اولیه از ابزارهای هنر منبت کاری روی چوب کافی است.

از طرفی همان‌طور که به‌سمت تکنیک‌های حکاکی پیچیده‌تر و دقیق‌تر پیش می‌روید، ابزارهای پیشرفته‌تر حکاکی را باید تهیه کنید. همچنین باید بدانید که ابزار حکاکی را می‌توان به‌طور‌کلی با توجه به شکل لبه برش ابزار، عرض لبه برش و نیم‌رخ لبه برش تعریف کرد. برخی از ضروری‌ترین ابزارهای کنده کاری روی چوب عبارتند از گیره، چاقوی برش، چکش، اره و اسکنه. در ادامه بعضی از ابزارهای کنده کاری ضروری که برای تقریباً هر پروژه کنده کاری روی چوب به آن نیاز دارید، در زیر ارائه شده است.

چاقوی منبت کاری

یکی از پرکاربردترین ابزارها برای هنر منبت کاری روی چوب، چاقوهای حکاکی است که کاربردهای متنوعی در تکنیک‌های مختلف کنده کاری چوب پیدا می‌کنند. چاقوهای حکاکی در اندازه‌ها و اشکال مختلف هستند و برای برش و خرد‌کردن قطعات چوب استفاده می‌شوند. شکل تیغه، هدف و کارکرد این چاقوها را تعیین می‌کند و اندازه آنها تعیین‌کننده جزئیاتش است.

چاقوهای حکاکی باید تیز باشند، زیرا برای کارهای ریز به کار می‌روند، و اساساً می‌توانید برای کشیدن طرح کارتان روی چوب یا حتی کنده‌کاری کامل یک مجسمه، از آنها استفاده کنید. البته بسته به نوع چوب، ممکن است چاقو برای انجام برخی کارها کافی نباشد، یا حتی اگر با تیغه یا نوع چوب و نحوه واکنش چوب به تیغ آشنا نباشید، کار با چاقو می‌تواند کمی خطرناک باشد، بنابراین همیشه مراقب باشید! بهترین کار این است که از نوعی محافظ برای دستان خود استفاده کنید – مخصوصاً انگشتان دست!

اسکنه منبت کاری

اسکنه یک ابزار حکاکی ضروری است که در اشکال و اندازه‌های بسیار متنوعی وجود دارد، اسکنه معمولاً از یک لبه برش‌داده‌شدۀ تیز تشکیل شده است که به یک دسته متصل است. هنگامی که یک اسکنه تیز و آماده استفاده شد، می‌توان ته آن را با یک پتک زد تا لبه تیز آن چوب را برش دهد. البته اگر آن را به‌درستی و در یک زاویه دقیق نگه دارید، می‌توان آن را با فشار دست هل داد و باز هم چوب را برش داد. یادتان باشد یک اسکنه کند، مانند یک چاقوی کند، مطمئناً بی اثر خواهد بود.

شکلِ لبۀ برشِ اسکنه و عرضِ تیغه، نوع یک اسکنه خاص را تعیین می‌کند. اسکنه‌های زیادی وجود دارد که می‌توان از بین آنها انتخاب کرد: اسکنه‌های نیمکتی با لبه‌های اریب‌دار، اسکنه‌های قیچی‌گون و اسکنه‌های برش‌دهی. این نام‌ها اغلب به عملکرد اسکنه یعنی نحوه استفاده از آن اشاره می‌کنند. به‌عنوان‌مثال، از یک اسکنه خردکننده برای تراش استفاده می‌شود، به این معنی که شما با یک حرکت، چوب زیادی را از بین نخواهید برد و فقط در سطح چوب براده ایجاد می‌کنید.

گوژ منبت کاری

ویژگی متمایز گوژ که آن را از اسکنه متمایز می‌کند این است که لبه برش آن منحنی است و کمی شبیه یک اسکوپ به نظر می‌رسد. می‌توانید آن را مانند یک اسکنه با لبه‌های منحنی یا گرد در نظر بگیرید. گوژها برای ایجاد حفره‌ها و منحنی‌های عمیق یا کم‌عمق روی چوب استفاده می‌شوند. برای برخی از منبت‌کاران، این توانایی برای ایجاد لبه‌های منحنی کاملاً ضروری است و اصولاً در برخی کارها و برای بعضی چوب‌ها اگر گوژ نباشد، کار منبت کاری لنگ می‌ماند.

وی تول در منبت کاری

یکی دیگر از ابزارهای گوژمانند، V-tool است که شبیه به یک ورقه است که شکل V دارد و نه U. V-tool به‌دلیل لبه برش کوچکش برای کارهای جزئی عالی است و برای انواع خاصی از کاربردهای هنر منبت کاری روی چوب به‌خوبی عمل می‌کند.

ریفلر در منبت کاری

تا اینجا، اساساً چاقوها و اسکنه‌ها را تعریف کردیم، اما در اینجا بحث ریفلر را داریم، یک ابزار سوهان‌مانند دو طرفه که در آن دستگیره بین دو لبه سوهان قرار دارد. اساساً، سر یک ریفلر یک منحنی کوچک است که برای ورود به مکان‌های صعب‌العبور که ممکن است شکل عجیبی داشته باشند، استفاده می‌شود و آن‌ها را به‌اندازه دلخواه صاف می‌کند.

حرف آخر؛ روحیه لازم برای یادگیری منبت‌کاری روی چوب

چوب، ماده‌ای است برای آینده و در صورت استفاده صحیح از آن می‌تواند به مردم کمک کند تا محصولات بادوام و جذاب تولید کنند. چوب خواص شگفت‌انگیزی دارد، چون یک ماده سازگار با محیط‌زیست است که با کیفیت، زیبایی و دوام متمایز می‌شود. از دیرباز برای ایجاد سازه‌های مختلف، از مبلمان و صنایع دستی چوبی استفاده می‌شده است. کار با چوب لذت‌بخش است. حکاکی فیگورهای مختلف روی چوب یک فرآیند خلاقانه است که نیاز به صرف زمان طولانی دارد. همین نشان می‌دهد که برای منبت کاری روی چوب لازم نیست یک صنعتگر خبره باشید. داشتن پشتکار، صبر، میل به یادگیری و زمان‌گذاشتن برای فهم چوب و کاربرد چند نکته کاربردی کافی است تا بتوانید منبت کاری روی چوب را به‌شیوه‌ای که دوست دارید انجام دهید.